Mustafa YAVUZ
Gümrük ve Ticaret Uzmanı
1. GİRİŞ
Mahalli idareler (belediyeler ve il özel idareleri), kendilerine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere uymak suretiyle şirket kurabilmektedir. Mahalli idare şirketleri, tüzel kişiliğe ve bağımsız bütçeye sahip, mahalli idarelerin kendilerine verilen görev ve hizmet alanında faaliyet göstermek üzere bu idareler tarafından kurulan veya iştirak olunan özel hukuk hükümlerine tabi sermaye şirketleridir.
Mahalli idareler esas itibariyle şirket kurmak veya kurulu şirkete ortak olmak suretiyle bir şirketin (anonim ya da limited şirketin) ortağı olabilirler. Ancak bahsi geçen usuller, uzun süreç gerektiren (Cumhurbaşkanı izninin alınması gibi) ve sonucu belli olmayan prosedüre tabidir. Bu bağlamda mahalli idareler, son yıllarda genellikle yeni bir şirket kurmaktan ya da kurulu bir şirkete ortak olmaktan ziyade, Cumhurbaşkanı iznini gerektirmeyen hibe yoluyla bir sermaye şirketinin paylarını kısmen veya tamamen devralmak suretiyle şirket sahibi olmayı tercih etmektedir. Hibe yoluyla en çok edinilen şirket türü ise limited şirketlerdir. Zira bu şirketlerin asgari sermaye miktarı anonim şirketlere nazaran beşte bir oranında daha azdır. Ancak mahalli idareler, limited şirketi bedelsiz ve hibe olarak kabul ettikten sonra genellikle kısa zaman içerisinde mevzuat kolaylıklarından yararlanmak, ortaya çıkan ihtiyaçları gidermek ve daha çok kişiye yönetim kurulu üyeliği verebilmek ve ayrıca anonim şirketlerin kamuoyu nezdindeki itibarından yararlanmak için tür değişikliğine gitmektedir (limited şirketi anonim şirkete dönüştürmektedir).
İşte bu çalışmada, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümleri çerçevesinde, limited şirket olarak kurulan mahalli idare şirketlerinin anonim şirkete dönüştürülmesi tüm yönleriyle ele alınmış ve değerlendirilmiştir.
2. ANONİM ŞİRKETE DÖNÜŞÜM İÇİN YAPILMASI GEREKEN İŞLEMLER
Ticaret şirketlerinde ve dolayısıyla mahalli idare şirketlerinde tür değiştirmeye ilişkin usul, esas ve kurallar, TTK’nın 180. ilâ 190. maddelerinde düzenlenmiştir. Tür değiştirmede, yeni türün kuruluşuna ilişkin hükümler uygulanır. Tür değiştirmede yapılması gereken işlemler aşağıda sistematik olarak izah edilmiştir.
2.1. Anonim Şirketin Esas Sözleşmesinin Düzenlenmesi
Türü değişecek olan mahalli idare şirketi kendi içinde gereğinde ortaklarla yapacağı görüşmeler sonunda dönüşeceği türü belirler. Bu görüşmelerle ilgili TTK’da herhangi bir hüküm bulunmadığı için görüşmeler belli bir kurala tabi değildir; dolayısıyla sonuçlarının bir belgeye bağlanmasına lüzum yoktur. Ancak mahalli idare şirketlerinde en çok tercih edilen tür değiştirme yöntemi limited şirketin anonim şirkete dönüşmesidir. Dönüşülecek tür saplanınca şirket sözleşmesinin kuruluş maddesinde (1. maddede), dönüşülecek yeni şirketin (anonim şirketin) eski türdeki şirketin devamı olduğu, şirketin borç ve yükümlülükleri ile alacak ve haklarının aynen devam ettiği belirtilir.
2.2. Yıllık Bilançonun ve Gereğinde Ara Bilançonun Çıkarılması
Tür değiştirme bir bilanço temelinde gerçekleşir. Söz konusu bilanço tür değiştiren mahalli idare şirketinin son yıllık bilançosudur. Ancak, bilanço günüyle tür değiştirme raporunun düzenlendiği tarih arasında altı aydan fazla zaman geçmişse veya son bilançonun çıkarıldığı tarihten itibaren şirketin malvarlığında önemli değişiklikler meydana gelmişse ara bilanço çıkarılması gerekir (TTK md. 184/2). Faaliyet yılının yarısından fazlasının idrak edilmiş olması, son yıllık bilançodaki değer ve sonuçların tür değiştirme bilançosuna esas kabul edilebilmesi olanağını ortadan kaldırır. Çünkü altı ayı aşan faaliyet, eski bilançonun değer ve sonuçlarını olumlu veya olumsuz yönde değiştirir. Durumu tam olarak görebilmek ve tür değiştirmeyi hesaben yapılandırabilmek için yeni bir bilançoya gereksinim vardır. Faaliyet yılı içinde çıkarıldığında bu bilanço ara bilançodur. Altı aylık süre geçmemiş bile olsa ara bilanço düzenlenmesini gerektiren ikinci sebep mahalli idare şirketinin malvarlıklarında önemli bir değişikliğin meydana gelmesidir.
Ara bilançoya, yıllık bilançoya ilişkin hüküm ve ilkeler uygulanır. Ancak ara bilanço için fiziki envanterin çıkarılması gerekli değildir. Ayrıca ara bilanço için son bilançoda kabul edilen değerlemeler, sadece ticari defterdeki hareketler ölçüsünde değiştirilir; amortismanlar, değer düzeltmeleri ve karşılıklar ile ticari defterlerden anlaşılmayan işletme için önemli değer değişiklikleri de dikkate alınır. Yeri gelmişken belirtelim ki, son bilanço ve gerektiğinde ara bilançonun, mahalli idare şirketi bağımsız denetime tabi ise denetçi tarafından, denetime tabi değilse şirketin müdürü/müdürleri tarafından onaylanması şarttır.
2.3. Yeni Türün (Anonim Şirketin) Kuruluşuna İlişkin Hükümlere Uyulması
Tür değiştirmede, yeni türün kuruluşuna ilişkin hükümlere uyulması zorunludur. Bu kuralın sebebi, ticaret şirketlerinin kuruluşa ilişkin özel hükümlerinin tür değiştirmek suretiyle dolanılmasını önlemektir. Bu kapsamda, anonim şirkete dönüşen mahalli idare şirketinin, anonim şirketin kuruluşu için gerekli şartları ayrıca yerine getirmesi gerekir. Bu kapsamda,
- En az sermaye tutarı; limited şirketlerde 50 bin TL, anonim şirketlerde ise 250 bin TL’dir. Eğer ki, anonim şirkete dönüşmek isteyen mahalli idare şirketinin sermayesi 250 bin TL’den az ise bu şirketin aynı zamanda sermaye artırımı da yapması gerekir.
- Sermaye artırımı yapılması durumunda nakden taahhüt edilen pay bedellerinin en az %25’inin tescilden önce ödenmesi şarttır. Nakdi ödemeler, 5411 sayılı Bankacılık Kanununa bağlı bir bankada, dönüşülmekte olan anonim şirket adına açılacak özel bir hesaba, sadece şirketin kullanabileceği şekilde yatırılır (TTK md. 344).
- Anonim şirketlerin kuruluşu sırasında kural olarak Ticaret Bakanlığından izin alınması gerekmemektedir. Ancak, anılan Bakanlıkça bir Tebliğle belirlenmiş olan anonim şirketlerin kuruluşunda Ticaret Bakanlığından izin alınması şarttır. Bu bağlamda, mahalli idare şirketinin dönüşeceği anonim şirketin faaliyet alanı ilgili Tebliğ kapsamına girmekte ise tür değiştirme için adı geçen Bakanlıktan izin alınır. Ancak, bu kapsamda olmayan anonim şirketler için Ticaret Bakanlığından izin talebinde bulunulmaz ve izin alınmaz.
Bunun yanında, TTK md. 184/1’de sermaye şirketlerinde ortakların asgari sayısına, ayni sermaye konulmasına ve kurucuların şirket sözleşmesini imzalamalarına ilişkin hükümlerin tür değiştirmede uygulanmayacağı belirtilmiştir. Bu doğrultuda, tür değiştirmede söz konusu hususlara ilişkin anonim şirket işlemlerinin yerine getirilmesi şart değildir.
2.4. Tür Değiştirme Planının Düzenlenmesi
Tür değiştiren mahalli idare şirketinin müdürleri tarafından bir tür değiştirme planı düzenlenir. Plan yazılı şekilde yapılır ve ayrıca planın genel kurul tarafından onaylanması şarttır. Tür değiştirme planı; mahalli idare şirketinin tür değiştirmeden önceki ve sonraki ticaret unvanını, merkezini ve yeni türe ilişkin ibareyi, anonim şirketin esas sözleşmesini ve ortakların tür değiştirmeden sonra sahip olacakları payların sayısını, cinsini ve tutarını veya tür değiştirmeden sonra ortakların paylarına ilişkin açıklamaları içerir (TTK md. 185).
Yukarıda belirtilen kayıtlar tür değiştirme planında bulunması gereken asgari kayıtlardır ve duruma göre plana başka kayıtlar da eklenebilir. Örneğin, tür değiştirme ile anonim şirkette bazı paylara özel haklar tanınıyorsa bunlar hakkında raporda hüküm bulunabilir.
2.5. Tür Değiştirme Raporunun Hazırlanması
Tür değişikliğine giden mahalli idare şirketinin müdürlerince tür değiştirme hakkında yazılı bir rapor hazırlanır (TTK md. 186/1). Bu raporun amacı, türünü değiştiren mahalli idare şirketinin ortaklarına tür değiştirme konusunda bilgilendirmektir. Tür değiştirme raporunun düzenlenmesi mahalli idare şirketinin büyük ölçekli olması halinde zorunlu iken, küçük ve orta ölçekli olması halinde ihtiyaridir. Nitekim bu hususta TTK’nın 186/3. maddesi “Tüm ortakların onaylaması halinde küçük ve orta ölçekli şirketler tür değiştirme raporunun düzenlenmesinden vazgeçebilirler.” hükmünü havidir. Kanun koyucu, küçük ve orta ölçekli şirketler için tüm ortaklarının onaylaması şartı ile tür değiştirme raporunun düzenlenmesinden vazgeçilebilmesine imkân sağlamış ve bu hususta küçük ve orta ölçekli mahalli idare şirketlerine kolaylık getirmiştir.
Diğer taraftan tür değiştirme raporu; aydınlatıcı, gerekçeli ve tatmin edici açıklamaları içermelidir. Bu çerçevede tür değiştirme raporunun düzenlenmesi halinde bu raporda; tür değiştirmenin amacı ve sonuçları, yeni türe ilişkin kuruluş hükümlerinin yerine getirilmiş bulunduğu, yeni şirket sözleşmesi, tür değiştirmeden sonra ortakların sahip olacakları paylara dair değişim oranı, varsa ortaklar ile ilgili olarak tür değiştirmeden kaynaklanan ek ödeme ile diğer kişisel edim yükümlülükleri ve kişisel sorumluluklar ve ortaklar için yeni tür dolayısıyla doğan yükümlülükler hukuki ve ekonomik yönden açıklanır ve gerekçeleri gösterilir.
2.6. Tür Değiştirmenin Denetimi
Tür değiştiren mahalli idare şirketinin tür değiştirme planının, tür değiştirme raporunun ve tür değiştirmede esas alınan bilançonun işlem denetçisine denetlettirilmesini öngören ve işlem denetçisi tarafından yapılacak denetimin asgari içeriğini düzenleyen TTK’nın 187. maddesi, 6335 sayılı Kanun ile yürürlükten kaldırılmıştır. Ortaya çıkan boşluk ise Ticaret Sicili Yönetmeliği (Yönetmelik) ile giderilmeye çalışılmıştır. Anılan Yönetmeliğin 130. maddesine göre, tür değişikliği yapan mahalli idare şirketinin sermayesinin ödenip ödenmediği, karşılıksız kalıp kalmadığı, şirket özvarlığının tespiti ve şayet mahalli idare şirketinin tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı malvarlığının bulunması halinde bunların gerçeğe uygun değerlerinin tespiti YMM veya SMMM tarafından bir raporla tespit edilir. Bu raporun ya da tür değiştiren mahalli idare şirketi bağımsız denetime tabi ise denetçinin bu tespitlere ilişkin raporunun tescil başvurusunda ticaret sicili müdürlüğüne verilmesi zorunludur.
2.7. Tür Değiştirmeye Dair Belgelerin Ortakların İncelemesine Sunulması
Tür değiştiren mahalli idare şirketi, genel kurulda karar alınmasından otuz gün önce merkezinde, tür değiştirme planını, tür değiştirme raporunu, son üç yılın finansal tablolarını ve varsa ara bilançoyu ortakların incelemesine sunmakla yükümlüdür (TTK md. 188/1). Dolayısıyla söz konusu belgelerin genel kurul tarihinden en az 30 gün öncesinden hazırlanmış olması gerekir.
Ortakların istemeleri halinde, mahalli idare şirketinin merkezinde incelemeye hazır bulundurulan belgelerin kopyalarının bedelsiz olarak kendilerine verilmesi zorunludur. Tür değiştiren şirket, ayrıca ortaklarını uygun bir şekilde inceleme haklarının bulunduğu hususunda bilgilendirir (TTK md. 188/2).
2.8. Tür Değiştirme Kararının Genel Kurul Tarafından Onaylanması
Mahalli idare şirketinin müdür veya müdürleri tür değiştirme planı ile yeni türün şirket sözleşmesini genel kurula sunar. Genel kurulun toplanabilmesi için ortakların inceleme hakkını kullanmaları amacıyla tanınan otuz günlük sürenin dolmuş olması şarttır. Mahalli idare şirketinin türünün değiştirilmesi hususu olağan genel kurulda görüşülebileceği gibi olağanüstü olarak toplanan genel kurulda da görüşülebilir. Tür değiştirme kararı genel kurulda, limited şirket şeklinde kurulan mahalli idare şirketlerinde sermayesin en az dörtte üçüne sahip bulunmaları şartıyla, ortaklarının dörtte üçünün kararıyla alınır (TTK md. 189/1-c). Bu oranda çoğunluğun kabul oyu kullanmaması halinde tür değiştirme kararı reddedilmiş olur.
2.9. Tür Değiştirmenin ve Yeni Şirket Sözleşmesinin Tescil ve İlanı
Tür değiştirme kararının şirket genel kurulunca onaylanması ile tür değiştirme hukuken gerçekleşmez. Genel kurulun onayı, tür değiştirmeye hazırlık aşamalarından sadece biridir ve tescile başvurabilmenin şartıdır. Tür değiştirme, ticaret siciline tescil ile hukuki geçerlilik kazanır. Dolayısıyla tür değiştirmenin hüküm doğurması için tür değiştirmeye ilişkin kararın ticaret siciline tescil ettirilmesi gerekir. Tescil, tür değiştirme bakımından kurucu niteliktedir. Bu kapsamda, mahalli idare şirketinin müdürleri tür değiştirmeyi ve yeni şirketin sözleşmesini tescil ettirir (TTK md. 189/2). Tür değiştirme kararının tescili için aşağıdaki belgeler bir dilekçe ekinde ticaret sicili müdürlüğüne verilir:
- Tür değiştirme planı.
- Tür değiştirme planının kabulüne ilişkin genel kurul kararının noter onaylı örneği.
- Mahalli idare şirketinin müdürleri tarafından hazırlanan tür değiştirme raporu veya küçük ve orta ölçekli şirketlerde tür değiştirme raporunun düzenlenmesinden tüm ortaklarca vazgeçilmesi halinde buna ilişkin belge,
- Bağımsız denetime tabi mahalli idare şirketlerinde denetçi tarafından diğer şirketlerde ise müdürler tarafından onaylanmış son bilanço ve gerektiğinde ara bilanço.
- Yeni türün kuruluşuna ilişkin gerekli belgeler.
- Tür değişikliği yapan mahalli idare şirketinin sermayesinin ödenip ödenmediğinin, karşılıksız kalıp kalmadığının, şirket özvarlığının tespitinin ve şayet şirketin tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı malvarlığının bulunması halinde bunların gerçeğe uygun değerlerinin tespitinin yapıldığı YMM veya SMMM raporu ya da tür değiştiren mahalli idare şirketi denetime tabi ise denetçinin bu tespitlere ilişkin raporu.
- Tür değiştiren şirketin tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı bulunan mal ve haklarının listesi, bunların kayıtlı olduğu siciller ile söz konusu mal ve hakların ilgili sicillerdeki kayıtlarına ilişkin bilgileri içeren beyan.
- Ticaret Bakanlığı veya diğer resmi kurumların iznine veya uygun görüşüne tabi olunması halinde bu izin veya uygun görüş yazısı (Yönetmelik md. 130).
Tescil, eski türün sicil kaydı üzerinden yapılır. Tür değiştirmede, tür değiştiren mahalli idare şirketinin malvarlığına dâhil olan tapu, gemi ve fikri mülkiyet sicilleri ile benzeri sicillerde kayıtlı bulunan mal ve hakların yeni tür adına tescilinin gecikmeksizin yapılması amacıyla, sicil müdürlüğü tarafından yeni türün tescili ile eş zamanlı olarak ilgili sicillere derhal bildirilir. Son olarak tür değiştirme kararı Türkiye Ticaret Sicili Gazetesinde ilan olunur.
3. SONUÇ
6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda öngörülen esas ve sınırlamalar çerçevesinde ticaret şirketleri ve dolayısıyla mahalli idare şirketleri başka bir türe dönüşebilir. Bu kapsamda limited şirket şeklinde kurulan mahalli idare şirketlerinin anonim şirkete dönüşmesi mümkündür.
Limited şirket şeklinde kurulan mahalli idare şirketlerinin anonim şirkete dönüşmesi için yapılması gereken işlemler; anonim şirketin esas sözleşmesinin tanzim edilmesi, yıllık bilançonun ve gereğinde ara bilançonun çıkarılması, yeni türün (anonim şirketin) kuruluşuna ilişkin hükümlere uyulması, tür değiştirme planının düzenlenmesi, tür değiştirme raporunun hazırlanması, belli hususlarda YMM veya SMMM tarafından rapor düzenlenmesi, tür değiştirmeye dair belgelerin ortakların incelemesine sunulması, tür değiştirme kararının genel kurul tarafından onaylanması ve tür değiştirmenin tescil ve ilan ettirilmesi şeklinde sıralanabilir.
Tür değişikliğine ilişkin TTK’da belirtilen usul ve süreçlere riayet edilmediği takdirde, hem tür değiştirme işleminin iptali gündeme gelebilir, hem de mahalli idare şirketinin müdür/müdürleri ortaya çıkan zarar nedeniyle hukuki sorumlulukla karşı karşıya kalabilir. Tür değiştirme işlemine herhangi bir şekilde katılmış bulunanların hukuki sorumluluğuna gidilmemesi ve/veya tür değiştirmenin iptal davasına konu olmaması, davaya konu olsa bile iptal edilmemesi için tür değiştirmeye ilişkin olarak TTK’da öngörülen kurallara hassasiyetle riayet edilmesi mahalli idare şirketlerinin menfaatine olacaktır.
KAYNAKÇA
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (14.02.2011 tarihli ve 27846 sayılı R.G.).
6335 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile Türk Ticaret Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanunda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun (30.06.2012 tarihli ve 28339 sayılı R.G.).
Ticaret Sicili Yönetmeliği (27.01.2013 tarihli ve 28541 sayılı R.G.).
Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Yönetmeliği (25.05.2023 tarihli ve 32201 sayılı R.G.).
Kuruluşu ve Esas Sözleşme Değişikliği İzne Tabi Anonim Şirketlerin Belirlenmesine İlişkin Tebliğ (15.11.2012 tarihli ve 28468 sayılı R.G.).
Tekinalp, Ünal, Sermaye Ortaklıklarının Yeni Hukuku, Vedat Kitapçılık, İstanbul 2013.
Yavuz, Mustafa, Mahalli idare şirketlerinin Kurulma Usulü, Mali Yönetim ve Denetim Dergisi, Mayıs-Haziran 2016, S.97.
Comments