Arnavutluk’un Yapay Zeka “Bakanı” Diella

Arnavutluk, 11 Eylül 2025 tarihinde, yapay zeka (YZ) tabanlı sanal asistan “Diella”yı kamu ihalelerinden sorumlu “bakan” olarak atayarak dünya çapında dikkat çeken bir adım attı. Bu karar, yolsuzlukla mücadelede teknolojinin dönüştürücü gücünü ortaya koyarken, yerel yönetimler için de ilham verici bir örnek oluşturuyor. Mahalli İdareler Derneği olarak, bu makalede Arnavutluk’un bu yenilikçi hamlesini kaynaklara dayanarak özetleyecek ve Türkiye’deki belediyelerin YZ’yi kullanarak elde edebileceği fırsatları vurgulayacağız.

Diella’nın atanması, YZ’nin sadece teknik bir araç olmaktan çıkıp karar verici bir role yükseldiğini gösteriyor. Bu, Türkiye’deki yerel yönetimler için şeffaflık, verimlilik ve vatandaş odaklı hizmetlerde yeni bir çağın kapısını aralayabilir.

Diella’nın Atanması

Arnavutluk Başbakanı Edi Rama, Sosyalist Parti kongresinde, Diella’yı hükümetin “ilk sanal üyesi” olarak tanıttı. Arnavutça’da “güneş” anlamına gelen Diella, geleneksel Arnavut kostümüyle tasarlanmış bir YZ asistanı. Microsoft iş birliğiyle geliştirilen ve Ocak 2025’ten beri e-Albania platformunda kullanılan Diella, bugüne kadar 36.600 dijital belge sağlamış ve yaklaşık 1.000 hizmet sunmuş. Yeni görevinde, kamu ihalelerini yöneterek kazananları belirleyecek. Bu atama, Arnavutluk’un yolsuzlukla mücadele stratejisinin bir parçası. Transparency International’ın 2024 Yolsuzluk Algı Endeksi’nde 180 ülke arasında 80. sırada yer alan Arnavutluk, Avrupa Birliği (AB) üyelik sürecinde yolsuzluk sorununu çözmek için radikal adımlar atıyor. Rama, Diella’nın “rüşvete ve lobi faaliyetlerine karşı bağışık” olduğunu vurgulayarak, ihale süreçlerini “tamamen şeffaf” hale getireceğini belirtti. Bu süreç, ihalelerin adım adım Diella’ya devredilmesiyle ilerleyecek. Uluslararası medya (Politico, Reuters, BBC, The Guardian, Euronews, AP News) bu gelişmeyi, Arnavutluk’un YZ’yi devlet yönetiminde öncü bir şekilde kullandığını gösteren bir adım olarak değerlendirdi.

YZ’nin Devlet Yönetiminde Dönüm Noktası

YZ, dünya genelinde devlet kurumlarında veri analizi, süreç otomasyonu ve karar destek sistemleri için uzun süredir kullanılıyor. Örneğin, ABD’de vergi dolandırıcılığı tespiti, Singapur’da sel tahminleri veya Estonya’nın e-hükümet hizmetleri, YZ’nin yardımcı bir araç olarak gücünü gösteriyor. Ancak bu uygulamalarda nihai kararlar insanlara aitti. Arnavutluk’un Diella ataması, YZ’yi bir “karar verici” olarak resmi bir devlet pozisyonuna yükselterek çığır açıyor.

Bu dönüm noktasının temel yönleri şunlar:

1. Sembolik ve Yapısal Değişim: Diella, “bakan” unvanıyla hükümet hiyerarşisinde insan yetkililerle eşdeğer bir statüye sahip. Kamu ihalelerinde nihai kararları alacak olması, YZ’nin artık sadece destekleyici değil, yetkili bir aktör olabileceğini kanıtlıyor.

2. Yolsuzlukla Mücadelede Teknoloji: Diella, ihale süreçlerini objektif kriterlerle yöneterek rüşvet ve manipülasyonu engellemeyi hedefliyor. Bu, Arnavutluk’un AB üyelik sürecinde (2030 hedefi) reform taleplerine yanıt niteliğinde ve küresel bir model olabilir.

3. Gelecek Vizyonu: Diella’nın başarısı, YZ’nin adalet, sağlık veya eğitim gibi diğer kamu alanlarına yayılmasını teşvik edebilir. Ancak algoritma yanlılığı veya veri gizliliği gibi riskler, etik çerçevelerin önemini vurguluyor.

Türkiye Belediyeleri İçin Fırsatlar: YZ’nin Yerel Yönetimlerdeki Potansiyeli

Arnavutluk’un Diella ataması, Türkiye’deki belediyeler için önemli bir ilham kaynağı. Yerel yönetimler, vatandaşlara doğrudan hizmet sunan birimler olarak, YZ’yi entegre ederek hizmet kalitesini artırabilir, şeffaflığı güçlendirebilir ve kaynakları daha etkin kullanabilir. Türkiye’de bazı belediyeler, trafik yönetimi, atık toplama optimizasyonu veya e-belediye hizmetlerinde YZ’yi sınırlı ölçüde kullanıyor. Ancak Diella örneği, YZ’nin belediyelerde daha stratejik ve karar verici rollerde kullanılabileceğini gösteriyor.

Mahalli İdareler Derneği olarak, YZ’nin belediyeler için sunduğu temel fırsatları şöyle özetliyoruz:

• Şeffaf İhale Süreçleri: Diella gibi YZ sistemleri, belediye ihalelerini tarafsız ve şeffaf bir şekilde yöneterek yolsuzluk riskini azaltabilir. Örneğin, altyapı projeleri veya hizmet alımları için teklifler, insan müdahalesi olmadan değerlendirilebilir.

• Hızlı ve Erişilebilir Hizmetler: YZ, vatandaş şikayetlerini veya ruhsat başvurularını anında analiz ederek hızlı çözümler sunabilir, böylece belediyelerin iş yükünü azaltır ve vatandaş memnuniyetini artırır.

• Kaynak Verimliliği: Atık yönetimi, su dağıtımı veya enerji kullanımında YZ, veri analiziyle kaynak israfını önleyebilir. Akıllı şehir projelerinde trafik akışını optimize eden sistemler, maliyetleri düşürür ve çevresel sürdürülebilirliği destekler.

• Vatandaş Katılımı: YZ, sosyal medya veya e-belediye platformlarındaki vatandaş geri bildirimlerini analiz ederek belediyelerin politikalarını daha iyi şekillendirmesine olanak tanır, böylece demokratik katılım güçlenir.

• Kriz ve Afet Yönetimi: YZ, afet risklerini öngörebilir veya kriz anında kaynak dağıtımını optimize edebilir, örneğin deprem sonrası lojistik süreçleri hızlandırabilir.

Bu fırsatlar, Türkiye belediyeleri için büyük bir potansiyel barındırıyor. Arnavutluk’un Diella örneği, YZ’nin şeffaflık ve güvenin sembolü olabileceğini gösteriyor. Türkiye’de belediyeler, yerel ihtiyaçlara uygun YZ çözümleri geliştirerek vatandaş odaklı, verimli ve hesap verebilir bir yönetim modeli oluşturabilir. Örneğin, büyükşehir belediyeleri, ihale süreçlerinde YZ tabanlı pilot uygulamalar başlatabilir veya vatandaş hizmetlerinde YZ destekli chatbotlar kullanabilir. Bu, yerel yönetimlerin modernizasyonunu hızlandırırken vatandaşların kamu kurumlarına güvenini de artırır.

Arnavutluk’un Diella ataması, YZ’nin devlet yönetiminde karar verici bir rol üstlenebileceğini kanıtlayan bir dönüm noktası. Bu hamle, yolsuzlukla mücadelede teknolojinin gücünü ortaya koyarken, yerel yönetimler için de yol gösterici bir örnek sunuyor. Türkiye’deki belediyeler, Diella’dan ilham alarak YZ’yi ihale süreçlerinden hizmet sunumuna, kaynak yönetiminden vatandaş katılımına kadar birçok alanda entegre edebilir. Mahalli İdareler Derneği olarak, belediyelerimizi YZ’yi etik ve şeffaf bir şekilde kullanmaya çağırıyoruz. Arnavutluk’un cesur adımı, Türkiye’de yerel yönetimlerin de YZ ile daha şeffaf, verimli ve vatandaş odaklı bir geleceğe adım atabileceğini gösteriyor. Bu, sadece teknolojik bir yenilik değil, aynı zamanda güven ve hesap verebilirlik üzerine inşa edilmiş bir yönetim anlayışının başlangıcıdır.