Mahmut ÇOLAK
Emekli SGK Sosyal Güvenlik Başmüfettişi
I- GİRİŞ
Mahalli idareler ve şirketlerinde, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olan 4a/4A/SSK kapsamında sigortalı olanlar; daimi/sürekli işçiler, mevsimlik/geçici işçiler, mahalli idare şirket işçileri, tam/kısmi zamanlı sözleşmeli personeller, 4a/4A/SSK ile ilişkilendirilen belediye meclis üyesi başkan yardımcıları bulunmaktadır.
Geçici iş göremezlik ödeneği; 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 17’nci ve 18’inci maddelerinde ve Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği’nin 38’inci ve 40’ıncı maddelerinde düzenlenmiştir. Bu düzenlemelerin usul ve esasları ise Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından çıkartılan 29 Eylül 2016 tarihli 2016/21 sayılı kısa vadeli sigorta kolları uygulamaları konulu Genelge ile belirlenmiştir.
Bu çalışmamızda, mahalli idarelerde 4a (SSK) kapsamında çalışan sigortalılar yönünden geçici iş göremezlik ödeneği uygulamaları konu edilecektir.
II- TANIMI
Geçici iş göremezlik, sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinde Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresince geçici olarak çalışamama hâlidir.
Geçici iş göremezlik ödeneği, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinde 5510 sayılı Kanunda belirtilen geçici iş göremezlik sürelerinde verilen ödenektir. Başka bir deyişle, geçici iş göremezlik ödeneği sigortalının istirahatli olduğu süre içinde kısa vadeli ödenen bir yardımdır.
Sigortalı sağlık hizmet sunucusundan almış olduğu rapor nedeniyle istirahatli olması, dolayısıyla geçici olarak çalışamama durumunda olduğu için aylık ya da haftalık kazancında bir eksilme olmakta ve bir gelir kaybı yaşamaktadır. Bu gelir kaybının telafisi, geçici iş göremezlik ödeneği ile sağlanmaktadır. Yaygın kullanım olarak, halk arasında “ rapor parası”, “istirahat raporu ücreti” olarak da bilinen geçici iş göremezlik ödeneğinin hesaplanması ve ödenmesi dâhil tüm işlemler Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yürütülmektedir.
III- YARARLANMA ŞARTLARI
Sigortalıların iş kazasına bağlı olarak geçici iş göremezlik ödeneklerinden yararlanabilmeleri için SGK’ ya yapılan bildirimin iş kazası olarak kabul edilmesi, meslek hastalığı sigortasından geçici iş göremezlik ödeneğinden yararlanabilmek için ise meslek hastalığının Sosyal Güvenlik Kurumu Sağlık Kurulunca tespit edilmesi gerekmektedir.
Geçici iş göremezlik ödeneğinin süresi Sağlık Bakanlığı’nca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurullarından alınacak istirahat raporuna bağlıdır.
Sigortalılara iş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle iş göremedikleri sürece prim ödeme gün sayısı şartı aranmaksızın ilk günden itibaren her gün için geçici iş göremezlik ödeneği verilecektir.
IV- HESAPLANMA YÖNTEMİ
İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulacak günlük kazanç;
- İş kazasının olduğu tarihten, meslek hastalığında ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki 12 aydaki son 3 ay içinde,
- Analık ve hastalık halinde ise iş göremezliğin başladığı tarihten önceki 12 aydaki,
prime esas kazançlar toplamının, bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanır.
Ancak, iş göremezliğin başladığı tarihten önceki son 1 yıl içerisinde 180 günden az kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olanlara hastalık ve analık halinde ödeneğe esas tutulacak günlük kazanç, iş göremezliğin başladığı tarihteki günlük prime esas kazanç alt sınırının 2 katını geçemez.
12 aylık dönemde çalışmamış ve ücret almamış olan sigortalı, çalışmaya başladığı ay içinde iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrarsa verilecek ödeneklerin hesabına esas günlük kazanç, çalışmaya başladığı tarih ile iş göremezliğinin başladığı tarih arasındaki sürede elde ettiği prime esas günlük kazanç toplamının, çalıştığı gün sayısına bölünmesi suretiyle hesap edilir.
Sigortalının çalışmaya başladığı gün iş kazasına uğraması halinde, aynı veya emsal işte çalışan benzeri bir sigortalının günlük kazancı esas tutulur.
Geçici iş göremezlik ödeneğine esas günlük kazanç hesabında:
- Prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi ödemeler dikkate alınmış ise ödeneğe esas alınacak günlük kazanç, ücret toplamının ücret alınan gün sayısına bölünmesiyle hesaplanacak günlük kazanca, % 50 oranında bir ekleme yapılarak bulunan tutardan çok olamaz.
- İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yapılan ücret, ikramiye, zam, tazminat ve bu mahiyetteki ödemelerden, ödenek hesabına esas alınan dönemden önceki aylara ilişkin olanlar dikkate alınmaz.
Meslek hastalığı, sigortalının sigortalı olarak çalıştığı son işinden ayrıldığı tarihten 1 yıl geçtikten sonra meydana çıkmış ise, günlük kazancı bu son işinden ayrıldığı tarih esas alınarak hesaplanır.
V- ÖDENME ŞARTLARI
Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen hekim veya sağlık kurullarından istirahat raporu alınmış olması şartıyla aşağıdaki diğer koşullarda geçici iş göremezlik ödeneği Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenir.
- İş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle iş göremezliğe uğrayan sigortalıya her gün için. (Sigortalının iş kazası geçirmesi ya da meslek hastalığına tutulması durumunda prim ödeme gün sayısı şartı aranmamakta olup, sigortalı işe başladığı gün iş kazası geçirmesi ve olayın iş kazası sayılması halinde, 5510 sayılı Kanunda tanımlanan yardımlardan faydalanabilecektir. Başka bir deyişle, iş kazası geçin sigortalıların iş kazası sigortası kolundan sağlanan yardımlardan yararlanması için herhangi bir prim ödeme gün sayısı aranmamaktadır. İş kazası ve meslek hastalığı raporlarında ister tek hekim ister sağlık kurulu tarafından düzenlenmiş olsun, ödeme yine rapor başlangıç tarihinden itibaren yapılır.).
- Hastalık sebebiyle iş göremezliğe uğraması halinde, iş göremezliğin başladığı tarihten önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla geçici iş göremezliğin 3. gününden başlamak üzere her gün için. (Örneğin, sigortalı 02.01.2024 - 11.01.2024 tarihleri arasında sağlık hizmet sunucusundan hastalık raporu almıştır. Bu rapora ait ödeme yapılabilmesi için, rapor başlangıç tarihinden geriye doğru 1 yıl gidilerek prim ödeme gün sayısı kontrol edilir. 02.01.2024 tarihinden 02.01.2023 tarihine kadar geçen sürede sigortalı adına en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması ve diğer şartların da varlığı halinde sigortalı ödeneğe hak kazanacaktır)
- Sigortalı kadının analığı halinde, doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması şartıyla, doğumdan önceki ve sonraki 8’er haftalık sürede (8 + 8 = 16 hafta x 7 = 112 gün), çoğul gebelik halinde ise doğumdan önceki 8 haftalık süreye 2 haftalık süre ilâve edilerek 10 haftalık (10 hafta x 7 = 70 gün), çalışmadığı her gün için (doğum öncesi ve doğum sonrası çalışmadığı sürelerde geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenebilmesi için yatarak tedavi şartı aranmaz. Analık sigortası kapsamından sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği ödenebilmesi için; - İstirahatin başladığı tarihte sigortalı olması ve sigortalılık niteliğinin sona ermemesi, - Doğumdan önceki 1 yıl içinde en az 90 gün kısa vadeli sigorta primi bildirilmiş olması, - Bu süre içinde işyerinde çalışmamış olması, - Doğum olayının (canlı ya da ölü) gerçekleşmiş olması gerekmektedir.),
- Sigortalı kadının isteği ve hekimin onayı ile doğuma 3 hafta kalıncaya kadar çalışılması hâlinde, sigortalının bu sürede çalışmamış olması şartı ile sigortalının isteği ve hekim raporu ile doğum öncesinde kullanılmayan sürenin 5 haftaya, çoğul gebelik hâlinde 7 haftaya kadar olan kısmından doğum sonrasına ilave edilen her gün için.
- Sigortalı kadının, erken doğum yapması halinde doğumdan önce kullanamadığı çalıştırılamayacak süreler ile isteği ve hekimin onayıyla doğuma 3 hafta kalıncaya kadar çalışması halinde, doğum sonrası istirahat süresine eklenen süreler için.
Kadının kendisi sigortalı ise, analık hali kapsamında hem geçici iş göremezlik ödeneğine hem de emzirme yardımına müstahak olacaktır. Geçici iş göremezlik ödeneği açısından analık hali ise sadece sigortalı kadının kendisi için söz konusudur.
Bildirim süresinin geçmiş olması ancak herhangi bir yöntemle bildirim yapılmamış olması durumunda ise gerekli müstahaklık şartlarının varlığı halinde, sigortalı adına 30 gün veya istirahat süresi ile uyumlu olmayacak şekilde fazla prim ödeme gün sayısı bildirilmesi durumu hariç olmak üzere geçici iş göremezlik ödenekleri ödenecektir.
APHB’de/MUHSGK’da eksik gün nedeni “01-İstirahat” olarak bildirilmeyen ve toplu iş sözleşmesi gereği veya işverence atıfet kabilinden primleri yatırılan sigortalılara ilişkin çalışılmadığına dair bildirimin iki farklı ekran yerine tek bir ekrandan yapılması amacıyla APHB’de/MUHSGK’da eksik günlerin nedeni için oluşturulan “01-İstirahat” paneline ek olarak ayrı bir sütun oluşturulmuştur.
Bu sütun başlığında “prim bildirilen sigortalı, istirahatli olduğu sürelerde, işyerinde çalışmamıştır” ifadesi yer almaktadır. İlgili ayda raporlu olan fakat raporlu olduğu dönemde primleri işverenleri tarafından Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilenler ile eksik gün nedeni “12 Birden fazla” bildirilen sigortalıların istirahat döneminde işyerinde çalışmadığının, aylık prim ve hizmet belgesinin /muhtasar ve prim hizmet beyannamesinin Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirileceği son tarih olan ayın 7/26’sında saat 23.59’a kadar belirtilen sütun altında yer alan “12 Birden fazla” ve “istirahatli olduğu sürelerde, işyerinde çalışmamıştır” kutucuklarının birlikte işaretlenerek bildirilmesi gerekmektedir. Sadece “12 Birden fazla” kutucuğunun işaretlenmesi çalışılmadığına dair bildirim yerine geçmez.
İşverenlerce Sosyal Güvenlik Kurumuna eksik gün nedeni olarak bildirilen “01-istirahat” dışında kalan diğer eksik gün nedenleri bildirimleri için mutlaka istirahatli olduğu sürelerde çalışılmadığına dair bildirim ekranından veya aylık prim ve hizmet belgesindeki/muhtasar prim ve hizmet beyannamesindeki “istirahatli olduğu sürelerde, işyerinde çalışmamıştır” kutucuğunun işaretlenmesi sureti ile çalışmadığına dair bildirim yapılması gerekmektedir.
Birden fazla aya sarkan istirahat raporlarında, yalnızca istirahatin bittiği tarihin içinde bulunduğu aya ait APHB’de/MUHSGK’de 01 (istirahat) eksik gün nedeninin bildirilmesi halinde çalışılmadığına dair bildirim yapılmış olacaktır. Çalışılmadığına dair bildirim bakımından, rapor süresini kapsayan diğer aylar için ayrıca 01 (istirahat) eksik gün nedeni bildiriminin yapılıp yapılmadığına bakılmayacaktır. Bununla beraber istirahatin başladığı ilk ayda veya istirahatin devam ettiği diğer aylarda 01 (istirahat) eksik gün nedeninin bulunması, fakat istirahatin bittiği aya ait APHB’de/MUHSGK’da 01 (istirahat) eksik gün nedeninin bulunmaması durumunda bildirim yapılmamış sayılacaktır. İstirahatin bittiği tarihin içinde bulunduğu aya ait APHB’de/MUHSGK’da “istirahat süresinde çalışmamıştır” kutucuğu işaretlenecek ya da çalışılmadığına dair bildirim giriş ekranından bildirim yapılacaktır. Bu şekilde de bildirim yapılmaması durumunda idari para cezası uygulanacaktır.
5604 sayılı Mali Tatil İhdas Edilmesi Hakkında Kanun gereğince, işverenlerin istirahatli sigortalılar için çalışılmadığına dair bildirim işlemlerinin bahsedilen sürelerde yerine getirilmesi halinde, bildirim süresinde yapılmış sayılacaktır. Anılan sürelerde bildirim yapılmış olmasına rağmen e-Ödenek programında cezaya düşen istirahat raporları, ceza listesinden çıkarılacak olup, bu kapsamdaki işverenlere idari para cezası uygulanmayacak, uygulanmış olanlar iptal edilecektir.
Kâğıt ortamında düzenlenen ve Sosyal Güvenlik Kurumuna gönderilen raporlar için çalışılmadığına dair bildirim, istirahatin bittiği tarihin içinde bulunduğu aya ait APHB’nin/MUHSGK’nın verilme süresi bitimine kadar yapılacaktır.
Kâğıt ortamında düzenlenen raporlar e-Ödenek manuel rapor kayıt giriş ekranından kaydedilebilmekte olup, kaydedildiği anda işveren ekranlarında görüntülenebildiğinden bu şekilde kaydedilen raporlar için işverene bildirim yapması yönünde ayrıca tebligat gönderilmeyecektir. Bu şekilde kaydedilen raporlar için işveren ekranına düştüğü tarihin içinde bulunduğu aya ait APHB/MUHSGK verilme süresine kadar işveren tarafından bildirim yapılması gerekmektedir.
Sigortalının yatarak tedavi gördüğü sürelerde, işveren tarafından çalışılmadığına dair bildirim yapılmasına gerek bulunmamaktadır.
Hastalık vaka türünde sıra numarası “1” olup, 2 veya daha az gün süreli raporlar için ödenek ödenmeyecek ve çalışılmadığına dair bildirim aranmayacaktır.
Hastalık ve analık vaka türlerinde sigortalının müstahak olmadığı tespit edilen raporlar için ödenek ödenmeyeceğinden çalışılmadığına dair bildirimi de aranmayacaktır.
Sigortalının işten çıkışının verildiği tarihten sonra henüz 9. gün ve öncesinde istirahat raporu verilmesi halinde işverenince çalışılmadığına dair bildirim yapılmasına gerek bulunmamaktadır.
Sigortalıların yasal ücretsiz izinli (4857 sayılı Kanunun 56’ncı maddesinde yer alan 4 güne kadar verilecek ücretsiz yol izni, 74’üncü maddede yer alan 6 aya kadar doğum sonrası ücretsiz izin) sayıldıkları dönemde sağlık hizmet sunucuları tarafından kendilerine istirahat raporu verilmesi halinde iş göremezlik ödeneği ödenecek olup bu kişiler için işverenlerince çalışılmadığına dair bildirim yapılmasına gerek bulunmamaktadır (Bunun istisnası; kanuni zorunluluk dışında gerek toplu iş sözleşmeleri gerekse sigortalı ile işveren arasındaki sözleşme gibi düzenleyici tasarruflarla kabul edilen daha uzun süreli ücretsiz izin sürelerinin kabulü mümkün bulunmamaktadır).
İlk defa işe giren sigortalılardan işe girdikleri ay içinde iş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle istirahat raporu alanlar ile tekrar işe başlayan sigortalılardan iş kazaları ve meslek hastalıkları ile hastalık veya analık sigortalarından istirahatli oldukları sürelerde işyerlerinde çalışmadıklarına dair bildirimlerinin yapılabilmesi için, işverenler tarafından e-Bildirge sisteminde mevcut olan 2016/21 sayılı Genelgenin ekinde yer alan Sigortalı Hesap Fişi (Ek-11) ile cari ay hizmetlerinin elektronik ortamda Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi gerekmektedir.
Sigortalılara geçici iş göremezlik veya emzirme ödeneklerinin ödenebilmesi için gerekli olan geriye dönük 1 yıl içerisinde 90 veya 120 gün şartlarının bildirimi henüz yapılmamış aya ait primlerle tamamlandığı durumlarda ya da sigortalının ilk defa çalışmaya başladığı işyerinde çalıştığının sistem tarafından görülebilmesi için, işverenlerce E-Bildirge sisteminde yer alan “Sigortalı Hesap Fişi” doldurulduktan sonra çalışılmadığına dair bildirim işlemi gerçekleştirilecektir. Mevzuata göre, işveren sigortalıya ait aylık prim hizmet belgesini/muhtasar prim ve hizmet beyannamesini elektronik ortamda, sigortalının çalıştığı dönemi takip eden ayın 26’sına kadar yapabilmektedir. Söz konusu bildirimin yapılmaması halinde, Sosyal Güvenlik Kurumu modülünde “işveren onaylı ödeme işlemleri” ekranına sigortalıya ait rapor bir önceki aya ait kazanç olmadığı için düşmemektedir. Ödemesinin yapılmasını talep eden sigortalı, işvereninden önceki aya ait aylık prim hizmet belgesini veya sigortalı hesap fişini elektronik ortamda girmesini talep edebilir.
İşveren raporlu olan işçisine Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği dışında hiçbir şekilde kanunen ücret ödeme yükümlülüğü bulunmamaktadır. Bunun tek bir istisnası, aylık ücret yani maktu ücret sisteminin geçerli olduğu ücret sistemidir. Bunun da dayanağı 4857 sayılı Kanunun 48’inci maddesi olup, bu maddeye göre; hastalık nedeni ile çalışılmayan günlerde Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği aylık ücretli işçilerin ücretlerinden mahsup edilir. Bu düzenlemeye göre, aylık ücretli işçinin geçici iş göremezlik ödemesinde tabiri caizse mahsuplaşma yapılmasına gidilecektir. 4857 sayılı Kanunun 49’uncu maddesinin dördüncü fıkrasında yer verilen; “Hasta, izinli veya sair sebeplerle mazereti olduğu hallerde dahi aylığı tam olarak ödenen aylık ücretli işçilere 46, 47 ve 48’inci maddenin birinci fıkrası hükümleri uygulanmaz” şeklindeki düzenleme ile de hastalık halinde işçiye aylık ücretinin tam olarak ödeneceği ifade edilmektedir. Bunun dışında, örneğin günlük ücret sisteminin geçerli olduğu durumlarda işverenler isterlerse iş veya toplu iş sözleşmelerine işçi lehine düzenleme yapmak suretiyle atıfet olarak istirahat süresince ücret kaybını telafi edebilir.
İşveren işçiye her ay ödemesi gereken aylık ücret tutarından Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneğini mahsup ettikten sonra aradaki fark ücreti işçiye ödeyecektir. Örnek: İşçiye brüt 20.002,50 TL, net 17.002,12 TL ücret ödendiğini kabul edelim. İşçi rahatsızlığı sebebiyle aynı ay içinde 20 gün rapor almıştır. Rapor sonucu SGK tarafından işçiye ayakta tedavi için (18 x 666,75) 12.001,50 TL geçici iş göremezlik ödeneği ödenmiştir. İşçinin, işverene bu ödeme belgesi ile müracaatında işveren işçiye mahsuplaşmadan sonra; Ödenecek Fark Ücret = İşçinin Aylık Ücreti - İşçinin Aldığı Geçici İş Göremezlik Ödeneği (17.002,12-12.001,50= -5.000,62 TL/Net, aylık ücret farkını ödeyerek mahsuplaşma sağlanmış olacaktır.
İşveren olarak eğer işyerinde aylık ücret sistemi benimsendiğine göre; ayın ister 28, 29 veyahut ta 31 çeksin aylık ücret yani 30 günlük üzerinden ücret ödenir. Bu sürede örneğin; işçinin hasta veya diğer nedenlerle mazeretli olduğu hallerde dahi aylığı tam olarak ödenmelidir. Olayda, örneğin hastalığı nedeniyle istirahatli bırakılan işçiye işvereni istirahat süresince eksik ücret ödeyemez, hizmetlerini eksik gün olarak bildiremez. Dolayısıyla, ilk 2 gün için kesin olarak ücretini ödeyecek, 3. Günü Sosyal Güvenlik Kurumu ödeyecek, işveren tarafından tam ücreti ödendiği için, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği işverenine iade edilecektir. Sistem bu şekilde işlemektedir.
VI- ÖDENME YÖNTEMİ VE İŞVEREN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
İşçilere geçici iş göremezlik ödeneği verilmesi gerektiği zamanlarda geçici iş göremezlik süresine rastlayan ulusal bayram, genel tatil ve hafta tatilleri, ödeme yapılan kurum veya sandıklar tarafından geçici iş göremezlik ölçüsü üzerinden ödenir.
Sosyal Güvenlik Kurumu ile sözleşmesi olamayan sağlık hizmeti sunucularından çalışanların aldıkları istirahat raporları Sosyal Güvenlik Kurumu ile sözleşmeli sağlık hizmet sunucusunda onaylatılmasına gerek kalmadan geçici iş göremezlik ödeneklerinin ödenmesi mümkündür.
Sağlık Uygulama Tebliğinde; “İş Yeri Hekimlikleri, Ayakta Teşhis Ve Tedavi Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik” kapsamında açılan özel poliklinikler, “Ağız Ve Diş Sağlığı Hizmeti Sunulan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında Yönetmelik” kapsamında açılan “ağız ve diş sağlığı hizmeti veren özel sağlık kuruluşları” birinci basamak özel sağlık kuruluşu olarak tanımlanmıştır. Bu tanıma istinaden ağız ve diş sağlığı hizmeti sunan sağlık kuruluşu kapsamında olanlar hariç olmak üzere “muayenehaneler” sağlık hizmet sunucuları arasında belirtilmediğinden, herhangi bir sağlık tesisine bağlı olmadan özel muayenehanesi olan hekimler tarafından sigortalılar adına düzenlenen raporlara istinaden sigortalıların istirahatli bırakıldığı sürelere ait geçici iş göremezlik ödenekleri ödenmeyecektir. Bu durumda özel muayenehane hekimleri tarafından istirahati uygun görülen sigortalıların sözleşmeli veya sözleşmesiz sağlık hizmet sunucularına müracaat etmeleri gerekmekte olup, yapılacak muayene sonucu sigortalının istirahatine lüzum görülmesi halinde yeniden düzenlenen istirahat raporlarına istinaden Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından iş göremezlik ödeneği ödenecektir. Kısaca, özel muayenehanelerden alınacak raporların sözleşmeli/sözleşmesiz sağlık hizmet sunucunda onaylanma şartı devam etmektedir.
Ayakta tedavi; genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, sağlık hizmeti sunucularında yatırılmaksızın ayakta sağlanan sağlık hizmetlerini ifade eder.
Yatarak tedavi; genel sağlık sigortalısı ve bakmakla yükümlü olduğu kişilerin, sağlık hizmeti sunucusunda yatırılarak sağlanan sağlık hizmetlerini ifade eder.
İş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve sigortalı kadının analığı halinde verilecek geçici iş göremezlik ödeneği, 5510 sayılı Kanunun 17’nci maddesine göre yatarak tedavilerde hesaplanacak günlük kazancının 1/2 ‘si, ayaktan tedavilerde 2/3’tür. Bu tutardan vergi ve kesinti olmaksızın brüt tutar üzerinden ödenir.
Günlük kazanç, rapor başlangıç tarihinden önceki son 3 aya ait toplam kazancın aynı 3 aydaki prim ödeme gün sayısına bölümü ile bulunmaktadır. Yatarak tedavilerde günlük kazancın 1/2 ‘si, ayaktan tedavilerde ise 2/3’ ü alınarak rapor gün sayısı ile çarpılır ve geçici iş göremezlik ödeneği toplam tutarı hesaplanır. Rapor bitim tarihini takip eden iş günü içerisinde e- ödenek programı üzerinden rapora ait kontroller yapıldıktan sonra, hesaplanan tutar sigortalının hak ettiği kazançtır.
Sigortalının hastalık veya analık vaka türünden olan istirahatinin işten ayrılmadan önce başlamış olması veya işten ayrıldıktan sonra ilk 9 gün içinde başlamış olması durumunda, işten ayrılışı takip eden 9 uncu (dâhil) güne kadar geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.
Sigortalılık niteliğinin yitirildiği tarihe kadar hastalık ve analık sigortası bakımından geçici iş göremezlik ödeneği sigortalıya çalışıyormuş gibi kabul ederek verilir. Sigortalılık niteliği işten ayrıldıktan sonra 10.güne kadar devam eder.
Uzun süreli ve sonu kontrol öngörülen istirahatlerde, sigortalının birbirini takip eden raporlarının kontrol tarihinde sağlık hizmet sunucusuna başvurarak kontrole gitmesi, ancak son almış olduğu uzun süreli istirahate ait kontrole gitmemesi halinde, sigortalı adına son rapordan önceki raporlara ait geçici iş göremezlik ödeneği ödenir, kontrole gitmediği istirahat raporuna ait ödenek ödenmez, ödenmiş ise yersiz ödeme kapsamında geri alınır.
Yeniden sağlık hizmet sunucusuna başvuran sigortalının istirahatinin devamına karar verilerek istirahatin bitimi itibariyle “kontrolünün" devam etmesi gerektiğine dair karar verilmiş olup sigortalıya kontrolüne gitmiş olduğu ilk iki rapora ait ödeme işlemleri Sosyal Güvenlik Kurumu ilgili ünitesi tarafından gerçekleştirilir. Sigortalının son almış olduğu uzun süreli istirahate ait kontrole gitmemesi halinde, sonraki rapora ait geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez.
Kontrollü bir raporu mevcut iken istirahat süresinde ve kontrol tarihinden önce vefat eden sigortalıya ait ölüm tarihine kadar olan geçici iş göremezlik ödenekleri sigortalının hak sahiplerine ödenir.
Sigortalının hizmet akdinin sona ermesini takip eden 10. gün sigortalılık niteliği sona ermiş olmaktadır. Dolayısıyla, sağlık hizmet sunucusundan alınan istirahat raporuna ait ödeneğin ödenebilmesi için sigortalının raporun başlangıç tarihinin ya hizmet akdinin devam ettiği süre içerisinde ya da hizmet akdi sona ermişse takip eden 9 gün içerisinde olması gerekmektedir. Hizmet akdi sona ermemesine rağmen çeşitli sebeplerle işverenlerince sigortalı ücretsiz izinli gösterilebilmektedir. Eğer ücretsiz izin sebebi İş Kanununda tanımlı olan yol izni ve analık izni kapsamında ise ücretsiz izinli olduğu süre boyunca sigortalının sigortalılık niteliği devam etmektedir. Bu iki tür izin dışında herhangi bir sebeple sigortalının ücretsiz izinli gösterilmesi halinde sigortalılık niteliği, az önce belirttiğimiz şartlar dâhilinde hizmet akdi sona ermiş kabul edilerek, sigortalı ödeneğe hak kazanamayacaktır.
Sigortalının yerine getirmesi gereken bir diğer yükümlülük, istirahatli olduğu dönem içerisinde işyerinde çalışmamasıdır. Sigortalı rapor istirahat süresi boyunca işyerinde çalışmışsa, sigortalıya ödenek ödenmez, eğer ödenmiş ise yasal faizi ile birlikte sigortalıdan tahsil edilir.
İş kazası, meslek hastalığı ve hastalık hallerinde, tedavinin sona erdiğine ve çalışabilir olduğuna dair belge almaksızın çalışan sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez, ödenmiş olanlar rücu edilir.
Gebelik istirahatinin başladığına dair rapor almaksızın istirahate ayrılan sigortalıya doğumun gerçekleştiği tarihe kadar olan süreye ait; istirahat raporu almasına rağmen hekimden çalışabileceğine dair rapor olmaksızın işyerinde çalışan sigortalıya çalıştığı süreye ait geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez (Geç doğum olması halinde ise doktor, muhtemel bebek doğum tarihi ile geç gerçekleşen bebek doğum tarihi arasında geçen süre için “hastalık” raporu düzenleyecek, bu süreye ait geçici iş göremezlik ödeneği sigortalıya ayrıca ödenecektir.).
Bir takvim yılı içinde tek hekim tarafından ayaktan tedavilerde verilecek istirahat sürelerinin toplamı 40 günü geçemez. Bu süreyi geçen istirahat raporları sağlık kurulunca verilir. Ancak, tek hekimin sigortalı için yatarak tedavi öngörmesi halinde bu süreler 40 günün hesabına dâhil edilmez. Belirtilen bu şartlar, sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği ödenmesi için mevzuat tarafından belirlenmiştir. Sigortalının almış olduğu tek hekim raporunun 10 günü aşan ya da 1 takvim yılı içerisinde 40 günü aşması halinde, aşan süreler için ödenek ödenmez. Ancak; ödenek ödenmeyecek olsa dahi, kural olarak sigortalıya rapor düzenlenmesine bir engel bulunmamaktadır. Sosyal Güvenlik Kurumu ile anlaşması olmayan sağlık hizmet sunucuları tarafından düzenlenen raporlara ait geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenebilmesi, Sosyal Güvenlik Kurumu ile anlaşmalı resmi sağlık hizmet sunucularınca onaylanma şartına bağlıdır.
İş kazaları ile meslek hastalıkları, hastalık ve analık sigortalarında, yeniden tespit edilen alt sınırların altında günlük kazanç üzerinden ödenek alanların veya almaya hak kazanmış yahut kazanacak olanların bu ödenekleri, günlük kazancın alt sınırındaki değişikliklerin yürürlüğe girdiği tarihten başlayarak, yükseltilmiş günlük kazançların alt sınırına göre artırılacağından alt sınırın arttığı tarihten evvel geçici iş göremezliğe uğrayan ve geçici iş göremezlik durumları bu tarihten sonra da devam edenlerin, geçici iş göremezlik ödeneği hesabına esas alınan günlük kazançları yeniden tespit edilen alt sınır üzerinden hesaplanarak ödenir.
Sigortalının, aynı süre içinde aynı sigortalılık hâline tabi olacak şekilde birden fazla işyerinde çalışması hâlinde, üst sınır dikkate alınarak ilgili dönemdeki prime esas kazançlar toplamının, 1 ay için 30, toplamda 90 günü geçmemek üzere bu kazançlara esas prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle geçici iş göremezlik ödeneğine esas günlük kazanç hesaplanır.
Bir sigortalıda iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinden birkaçı birleşirse, geçici iş göremezlik ödeneklerinden en yükseği verilir.
Sigortalının herhangi bir sigorta kolundan verilen istirahati devam ederken, rahatsızlığı sebebiyle bu defa aynı veya başka bir hekime başvurmak suretiyle yeniden aldığı istirahatin, ilk aldığı istirahat süresi ile çakışması halinde ilk istirahat süresi sona ermese dahi ikinci istirahat verilebileceğinden sigortalının birinci istirahati, ikinci istirahatin başlangıç tarihinden bir gün önce bitmiş kabul edilecektir.
Kadın sigortalıya, analık sigorta kolundan istirahatin başladığı tarihten, doğuma 3 hafta kalıncaya kadar çalışabileceğine dair rapor verilerek çalıştığı dönemde, başvurduğu sağlık hizmet sunucusu hekimi tarafından, hastalık ya da iş kazası veya meslek hastalığı sigorta kolundan istirahat raporu verilmesi halinde, sonradan verilen rapora ait sigorta kolundan iş göremezlik ödeneği ödenmesi gerekir. Ancak, hastalık vaka türünden düzenlenen istirahat raporunun gebelik hali nedeniyle verilmiş olması durumunda, söz konusu istirahat raporuna ödeme yapılmayacaktır. Bu durumda olan kadın sigortalının analık sigortasından doğum öncesi kullanamadığı istirahat sürelerinin doğum sonrası istirahat sürelerine eklenerek geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmesi gerekmektedir.
Geçici iş göremezlik ödenekleri, toplu iş sözleşmesi yapılan işyerleri ile kamu idarelerinin işverenleri tarafından Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından belirlenen usul ve esaslara göre Sosyal Güvenlik Kurumu adına sigortalılara ödenerek, daha sonra Sosyal Güvenlik Kurumu ile mahsuplaşmak suretiyle tahsil edilebilir.
Başka bir ifade ile kamu idarelerinde çalışan sigortalılar ile toplu iş sözleşmesi yapılan iş yerlerinde çalışan sigortalılara ödenecek geçici iş göremezlik ödeneği, yapılacak protokol ile sigortalılar için Sosyal Güvenlik Kurumuna ödenecek sigorta primine mahsup edilmek üzere, işverenleri tarafından SGK adına sigortalılara ödenebilir.
İşveren tarafından sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmesi hâlinde, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından hesaplanarak bulunacak geçici iş göremezlik ödeneği toplamı, işverenin Sosyal Güvenlik Kurumuna olan borcuna, borcun olmaması hâlinde ise ilk prim borcuna mahsup edilir. İşyerinin kapanmış olması hâlinde ise iade edilir.
2016/21 sayılı Genelge ile mahsuplaşma talebinde bulunan işveren ile sosyal güvenlik il müdürü veya yetki verdiği sosyal güvenlik il müdür yardımcısı/sosyal güvenlik merkez müdürü tarafından Genelge ekinde yer alan matbu Mahsuplaşma Protokolü (Ek-9) karşılıklı olarak imza altına alındıktan sonra, sosyal güvenlik il müdürlüğü/merkez müdürlüğü personeli tarafından MOSİP uygulaması üzerinden mahsuplaşma tanımlama işlemi yapılacaktır. Kısa Vadeli Sigortalar Daire Başkanlığına tanımlama işlemi için protokol örneği gönderilmeyecektir. Mahsuplaşma programının işleyişi ile ilgili bilgiler e-Ödenek Kullanım Kılavuzunda yer almaktadır. Mahsuplaşma programından talep eden tüm işyerleri yararlanabileceklerdir.
Geçici iş göremezlik ödeneği, buna ilişkin belge veya bilgilerin Sosyal Güvenlik Kurumuna intikalini takip eden 7 iş günü içinde geçmiş süreler için sigortalıların kendilerine, kanunî temsilcilerine, vekillerine veya sigortalının tanımlı banka hesap numarasına ya da anlaşmalı banka şubelerine ödenmesi hususunda Sosyal Güvenlik Kurumu yetkilidir. Ancak, 10 günü aşan istirahat sürelerinde ödemeler, asgari 10 günlük tutar kadar yapılır.
Sigortalının geçici iş göremezlik ödeneğini hak etmesi halinde, istirahat raporuna ait ödeme işlemleri, sigortalının işyerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il ya da merkez müdürlüğünce rapor bitiş tarihini takip eden gün yapılabilmektedir.
5510 sayılı Kanunun öngördüğü ödenek talebinin yapılabilmesi için; sigortalı ve hak sahiplerinden ergin ve mümeyyiz olmayanların kanunî temsilcilerinin yazılı istekte bulunmaları şarttır. Sigortalı veya hak sahiplerinin vekilleri tarafından yapılacak yazılı taleplerde, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından verilecek ödenekler için başvurma yetkisi bulunduğunu açıkça belirten ve noterlikçe onaylanmış vekâletnamenin de ibraz edilmesi gerekir.
Geçici iş göremezlik ödeneği ödenmesi konusunda sorun yaşayan sigortalılar, işyerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik merkezinin kısa vadeli servisine başvurması gerekmektedir.
Sigortalının geçici iş göremezlik ödeneğini hak etmesi halinde, istirahat raporuna ait ödeme işlemleri, sigortalının işyerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il ya da merkez müdürlüğünce rapor bitiş tarihini takip eden günden itibaren en kısa süre içerisinde yapılmaktadır.
İstirahat raporu için ödeme işlemi gerçekleştirildiğinde, şayet sigortalının telefon numarası tanımlandıysa, sigortalıya ödemenin bankaya gönderildiğine dair SMS gönderilmektedir. Ayrıca e-Devlet üzerinden de ödemenin akıbeti hakkında bilgi alınabilmektedir.
Aynı zamanda işverenlerin çalışılmadığına dair bildirim ekranından e-posta adreslerini kaydetmeleri halinde ödeneğe ilişkin bilgilendirme maili tanımlanan e-posta adresine gönderilmektedir.
İşverenler geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmesi esnasında aşağıdaki hususları Sosyal Güvenlik Kurumuna yazılı olarak bildirebileceği gibi elektronik ortamda bildirirler.
- Sigortalının istirahatli olduğu dönemde işvereni tarafından işyerinde çalışıp çalışmadığı.
- Kazanç hesabına giren döneme ilişkin aylarda, prim, ikramiye ve bu nitelikteki arızi ödemeler.
- Sağlık hizmet sunucusuna müracaat ettiği (viziteye çıktığı) / istirahatin başladığı tarih itibarıyla prim ödeme hâlinin devam edip etmediği.
- Sigortalının banka hesap numarası.
Geçici iş göremezlik ödeneği ödenirken sigortalının istirahatli olduğu devrede çalışmadığının işveren tarafından beyan ve belgelenmesi gerekir.
Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yetkilendirilen tek hekim veya sağlık kurulu tarafından verilecek istirahatler, örneği Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından belirlenen belge ile elektronik ortamda Sosyal Güvenlik Kurumuna gönderilir. Gönderilen bu belge işverence görüntülenebildiğinden, çalışılmadığına dair bildirimin Sosyal Güvenlik Kurumuna gönderilmesi için yapılan tebligat yerine geçer.
Sağlık hizmet sunucularınca, düzenlenen istirahat belgeleri veya sağlık kurulu raporları elektronik ortamda Sosyal Güvenlik Kurumuna gönderilmekte, gönderilen belgeler işverenler tarafından çalışılmadığına dair bildirim ekranında görülebilmektedir. Bu belgeler söz konusu ekranda görülebildiğinden sigortalıların bu belgeleri kâğıt ortamında işverenlerine ibraz etmelerine gerek bulunmamaktadır. Aynı zamanda işverenlerin www.sgk.gov.tr adresinden girerek Sosyal Güvenlik Kurumu internet sayfasında belirtilen adresten kendilerine ait cep telefon numaralarını ve e-mail adres bilgilerini giriş yapmaları halinde işyerlerinde çalışan sigortalılarına, sağlık hizmet sunucuları tarafından verilen raporlar ve bu raporlara ilişkin çalışılmadığına dair bildirim girişi yapmaları hususunda mesaj gönderilecektir. Diğer taraftan elektronik ortamda işverenler tarafından görülebilen iş göremezlik belgesi ve sağlık kurulu raporlarının arka yüzünde 7201 sayılı Tebligat Kanununa göre bulunması gereken bilgilere yer verilmiştir. Bu nedenle kâğıt ortamında istirahat belgesi düzenlenen sigortalılar için ünitelerce işverenlere gönderilen tebligatın elektronik ortamda düzenlenen iş göremezlik belgeleri veya sağlık kurulu raporları için gönderilmesine gerek bulunmamaktadır.
Bildirimin, http://www.sgk.gov.tr internet adresinde “İŞVEREN” menüsü, “Çalışılmadığına Dair Bildirim Girişi”, “Kullanıcı Şifre Ekranı”, “Çalışılmadığına Dair Bildirim İşlemleri”, “Giriş” bölümünde yer alan bilgiler kaydedilmek suretiyle işverenler tarafından sigortalıların hak ettikleri istirahat süresinin (10 günden kısa süreli istirahatlerde istirahatin bittiği günü, 10 gün ve daha uzun süreli istirahatlerde 10’ar günlük sürelerin bittiği ve son 10 günlük süreden arta kalan istirahat süresinin bittiği gün) bitim tarihinin içinde bulunduğu aya ait APHB’nin/MUHSGK’nın verileceği son gün mesai bitimine kadar elektronik ortamda Sosyal Güvenlik Kurumuna gönderilmesi zorunludur.
APHB’de/MUHSGK’da eksik gün nedeni olarak geçen 01 kodu ile (istirahat) bildirilen sigortalılar için bu bildirim çalışılmadığına dair bildirim yerine geçer.
5510 sayılı Kanunun 102-i maddesi hükmü gereğince; bildirimi hiç göndermeyen işverenler hakkında sigortalı başına aylık asgari ücretin 1/2 ‘si tutarında, elektronik ortamda göndermeyen ve yasal süre dışında gönderen işverenler hakkında sigortalı başına aylık asgari ücretin 1/10’ u tutarında idari para cezası uygulanır.
5510 sayılı Kanunda belirtilen ödeneklerin verilmesi sırasında, Sosyal Güvenlik Kurumuna veya diğer ilgili kişi ve kuruluşlara verilen belgelerdeki kayıtların, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yapılan inceleme veya soruşturma sonucunda gerçeğe aykırı olduğu tespit edildiği takdirde, bu belgelere dayanılarak işlem yapılmaz, yapılmış işlemler varsa geri alınır. Bu belgelerdeki bildirimlerin gerçeğe aykırılığının tespiti ile bu belgelerle taahhüt edilen durum değişikliklerinin en geç 1 ay içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmemesi durumlarında oluşan Sosyal Güvenlik Kurumu zararının, kanunî faiziyle ödenmesinden ilgililer sorumludurlar. Gerçeğe aykırı bildirimin suç oluşturması hâlinde, bunlar hakkında ayrıca suç duyurusunda bulunulur.
VII- ÖDENEĞİN ÖDENMESİNDE EKSİLTME VE ÖDENMEME
Sigortalının aşağıdaki sayılan nedenlerden dolayı iş kazasına veya meslek hastalığına uğraması, hastalanması, tedavi süresinin uzaması veya iş göremezliğinin artması hallerinde geçici iş göremezlik ödeneği;
- Ceza sorumluluğu (ceza sorumluluğu genel olarak bir kişinin kendi kusurundan sorumlu tutulabilmesidir.) olmayanlar ile kabul edilebilir bir mazereti olanlar hariç, sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık nedeniyle tedavisini yapan hekim tarafından bildirilen tedbir ve yapılan tavsiyelere uymaması sonucu tedavi süresinin uzamasına veya iş göremezlik oranının artmasına, malûl kalmasına neden olması halinde, uzayan tedavi süresi veya artan iş göremezlik oranı esas alınarak bu hususlar hekim raporu ile tespit ve belgelendirilmesi hâlinde 1/4 ‘üne kadarı Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından eksiltilir (Örneğin; hekim, istirahat raporunun bitiş tarihini takip eden gün sigortalının sağlık durumunun kontrolünü öngörmüştür. Sigortalı rapor bitim tarihini takip eden 4 iş günü içerisinde sağlık hizmet sunucusuna başvurarak, sonu kontrol ibaresi olan raporunu, çalışabileceğine dair belge alarak sonlandırmalı ya da hekim tarafından tedavinin devamının uygun görülmesi halinde yeni bir rapor almalıdır.).
- Ceza sorumluluğu olmayanlar hariç, ağır kusuru (sigortalının, iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili kurallara uymaması, tehlikeli olduğu veya hastalığa sebep olacağı bilinen bir hareketi yapması, yetkili kimseler tarafından verilen emirlere aykırı hareket etmesi, açıkça izne dayanmadığı gibi, hiçbir gereği veya yararı bulunmayan bir işi bilerek yapması ve yapılması gerekli bir hareketi savsaması, ağır kusuruna esas tutulur) yüzünden iş kazasına uğrayan, meslek hastalığına tutulan veya hastalanan sigortalının mahkeme kararı, denetim, soruşturma ve kontrol raporları, ünite kararı, hekim raporu, kamu kurum ve kuruluşlarının görevleri gereği düzenlediği tutanaklar veya belgelerde belirlenen kusur derecesi esas alınarak 1/3’üne kadarı Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından eksiltilir. Ancak kusur derecesinin bilgi ve belgelerde yer almaması hâlinde %5 oranında eksiltilir.
- Mahkeme kararı, denetim, soruşturma ve kontrol raporları, ünite kararı, hekim raporu, kamu kurum ve kuruluşlarının görevleri gereği düzenlediği tutanaklar veya belgelerde kasti bir hareketi yüzünden iş kazasına uğrayan, meslek hastalığına tutulan, hastalanan veya Sosyal Güvenlik Kurumunun yazılı bildirimine rağmen teklif edilen tedaviyi kabul etmeyen sigortalıya, 1/2 ‘si tutarında ödenir.
- Tedavi gördüğü hekimden, tedavinin sona erdiğine ve çalışabilir olduğuna dair belge almaksızın çalışan mahkeme kararı, denetim, soruşturma ve kontrol raporları, ünite kararı, hekim raporu, kamu kurum ve kuruluşlarının görevleri gereği düzenlediği tutanaklar veya belgelerle belirlenen sigortalıya geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez, ödenmiş olanlar da yersiz yapılan ödeme tarihinden itibaren 5510 sayılı Kanunun 96’ncı madde hükümlerine ve Fazla veya Yersiz Ödemelerin Tespiti ile Geri Alınmasına İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmeliğe göre geri alınır (sigortalılara ait raporda, istirahat süresi sonunda çalışır kararı varsa ayrıca çalışabilir belgesi aranmaz).
VIII- PRİME ESAS KAZANCA TABİ TUTULMA
Geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatli bulundukları sürede;
- Geçici iş göremezlik ödeneği dikkate alınmadan verilmesine devam edilen tam ücret,
- Bireysel veya toplu iş sözleşmesine istinaden verilen geçici iş göremezlik ödeneğinin işverene iadesi ile alınan tam ücret,
- Geçici iş göremezlik ödeneği ile ödenek alınan süredeki kazancı arasındaki ücret farkı (istirahatli olunan süre için ödenen günlük fark tutar, günlük sigorta primine esas kazancın alt sınırının altında kalması durumunda günlük alt sınıra yükseltilir),
- Bireysel veya toplu iş sözleşmesine dayalı olmadan geçici iş göremezlik ödeneği aldığı sürede atıfet kabilinde yapılan ödemeler (istirahatli olunan süre için ödenen günlük fark tutar, günlük sigorta primine esas kazancın alt sınırının altında kalması durumunda günlük alt sınıra yükseltilir,
Çalışılan sürelerde ödenen ücretler olarak prime tabi tutulur.
Başka bir deyişle; işverenlerce Sosyal Güvenlik Kurumundan geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği ile normal günlük kazançları arasındaki fark ücretleri veya Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği dikkate alınmaksızın ayrıca normal günlük ücretlerinin ödendiği durumlarda, geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatli bulundukları süreler için işverenlerince yapılan bu ödemeler, 5510 sayılı Kanunun 80’inci maddesi gereğince hak edilen ücretler kapsamında değerlendirilerek prime tabi tutulacaktır.
Diğer taraftan, toplu iş sözleşmesi hükümlerinin uygulandığı işyerlerinde, 1 aydan fazla istirahat alan sigortalılara, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneğinin yanı sıra işverenlerce de toplu iş sözleşmelerine dayanılarak istirahatli bulunan süre için ayrıca ücret ödenmesi durumunda, bu ücretler istirahatli bulunulan ayların kazancına dâhil edilerek prime tabi tutulacaktır.
Yargıtay bir kararında (9. HD., T.20.04.2010, E.2008/23521, K.2010/11354); “Davacı işçinin doğum sebebiyle çalışamadığı dönemde kurum tarafından geçici iş göremezlik ödeneği verilmiş olmasına rağmen aylık ücretlerinin tam olarak ödendiği tartışma dışıdır. Bu halde işçi mükerrer ödemeden yararlanmış olmaktadır. Ödemelerin işçi ücretlerinden mahsubu gerekir. Davalı işverence yapılan fazla ödemenin iadesi yönünde karar verilmesi gerekir.” Şeklinde hüküm tesis ederek mükerrer bir ödeme söz konusu olduğundan iade edilmesi gerekmektedir.
İşverenlerce Sosyal Güvenlik Kurumundan geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği ile normal günlük kazançları arasındaki fark ücretleri veya Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenen geçici iş göremezlik ödeneği dikkate alınmaksızın ayrıca normal günlük ücretlerinin ödendiği durumlarda, geçici iş göremezlik ödeneği alan sigortalılara istirahatli bulundukları süreler için işverenlerince yapılan bu ödemeler, prime tabi tutulacaktır.
Sosyal Güvenlik Kurumundan geçici iş göremezlik ödeneği alan (ay/dönem içinde istirahatli olan) sigortalıların prim ödeme gün sayıları, ücret aldığı günler dikkate alınmak suretiyle hesaplanmaktadır. Dolayısıyla, örneğin 2024 yılı Ocak ayında 9 gün rapor dönemi için tam ücreti işvereni tarafından ödeniyorsa 2024/Ocak ayındaki prim ödeme gün sayısı 30 olacak; istirahatli sürelerde işverence ücret ödenmemesi halinde ise sigortalının 2024/Ocak ayı prim ödeme gün sayısı 31‐9=22 gün olacaktır.
IX- DİĞER HUSUSLAR
- 4447 sayılı Kanunun 50’nci maddesine göre; işsizlik sigortasının ödenme süresi içinde ödenmesi gereken geçici iş göremezlik ödeneğinin miktarı işsizlik ödeneği miktarından fazla olamaz. Kanunun 52’nci maddesine göre; hastalık ve analık nedeniyle geçici iş göremezlik ödeneği almaya hak kazanan sigortalı işsizlerin işsizlik ödeneklerinin ödenmesi bu durumların devamı süresince durdurulur. Bu düzenlemelere göre; işsizlik ödeneği süresinde geçici iş göremezlik hali ile karşılaşıldığında, öncelikle Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenmesi gereken geçici iş göremezlik ödeneği ödenir, ancak bunun miktarı işsizlik ödeneğinden fazla olamayacaktır.
- Sigortalının hastalık veya analık vaka türünden olan istirahatinin işten ayrılmadan önce başlamış olması veya işten ayrıldıktan sonra ilk 9 gün içinde başlamış olması durumunda, işten ayrılışı takip eden 9 uncu (dâhil) güne kadar geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Başka bir ifade ile hizmet akdinin sona erdiği tarihten sonraki ilk 9 gün içerisinde alınan hastalık ve analık vaka türündeki raporlara 9. güne kadar (dâhil) geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Bu konuda, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kısa Vadeli Sigortalar Daire Başkanlığı’nın X Sosyal Güvenlik Merkezi Müdürlüğüne vermiş olduğu 11.06.2018 tarih ve 57017886 sayılı görüş yazısı bulunmaktadır. İş kazası ve meslek hastalığından alınan rapor ödemeleri işten çıktığı gün itibariyle ödenmeyecektir. Sigortalının iş kazası (meslek hastalığı) vaka türünde olan istirahat raporunun işten ayrılmadan önce (işten ayrılış tarihi dâhil) alınmış olması durumunda söz konusu rapora işten ayrılış tarihine (dâhil) kadar geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Aynı raporun işten ayrılıştan sonrasına isabet eden süreleri için ise geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez. Başka bir ifade ile iş kazası ve meslek hastalığı sigortası bakımından istisna getirilmediğinden ve hizmet akdinin sonlanmasına bağlı olarak sigortalılık niteliği sona erdikten sonra alınan iş kazası ve meslek hastalığı vaka türündeki istirahat raporlarına geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez. Bu konuda, Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü Kısa Vadeli Sigortalar Daire Başkanlığı’nın X Sosyal Güvenlik Merkezi Müdürlüğüne vermiş olduğu 11.06.2018 tarih ve 57017886 sayılı görüş yazısı bulunmaktadır. İş kazası ve meslek hastalığı vaka türünde, işten ayrılıştan sonraki gün tekrar aynı sigorta kolunu kapsayan işe giriş olması halinde, sigortalılık niteliği kesintisiz devam ettiğinden tüm rapor süresi için geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Ancak sonraki bir tarihte işe girişin olması durumunda ise işten ayrılış tarihinden işe giriş tarihine kadar geçen süre için geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez. Hastalık ve analık vaka türünde, işten ayrılış tarihinden sonraki ilk 9 gün içerisinde aynı sigorta kapsamında bir işe girilmesi halinde sigortalılık hali kesintisiz devam ettiğinden tüm istirahat süresi için geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Ancak, işten ayrılış tarihini takip eden 9. günden sonra işe giriş yapılması halinde 9. gün ve işe giriş tarihi arasında kalan süre için geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez.
- Gebeliğinin 32. haftasından önce düşük yapan kadın sigortalıya da analık hali nedeniyle istirahat raporu düzenlenmesi mümkün bulunmaktadır. Bu durumda düşük yapılan tarih doğum tarihi kabul edilerek, erken doğum nedeni ile ödenemeyen ve doğum öncesinde sigortalı kadının istirahat etmesi gereken sürelere ait iş göremezlik ödeneklerinin doğum sonrası istirahat sürelerine ilave edilerek çalışılmayan süreler için de geçici iş göremezlik ödeneği ödenmesi gerekmektedir. Tıbbi gereklilik nedeni ile gebeliğin sonlandırılması sonucu istirahati uygun görülen sigortalı kadına analık sigortasından, tıbbi gereklilik haricinde (kürtaj vb.) istirahat verilen sigortalı kadına ise hastalık sigortasından geçici iş göremezlik ödeneği ödenmektedir.
- Ücretsiz izinlerin tespitinde 4857 sayılı Kanunun ilgili maddeleri dikkate alınacaktır. Kanuni zorunluluk dışında gerek toplu iş sözleşmeleri gerekse sigortalı ile işveren arasındaki sözleşme gibi düzenleyici tasarruflarla kabul edilen daha uzun süreli ücretsiz izin sürelerinin kabulü mümkün bulunmamaktadır. 4857 sayılı İş Kanunu’n 56’ncı maddesinde, yıllık ücretli izinlerini işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren tarafından toplam 4 güne kadar ücretsiz izin verileceği, 74’üncü maddesinde ise isteği halinde doğum yapan kadın işçiye 16 veya 18 haftalık istirahat süresinin tamamlanmasından sonra 6 aya kadar ücretsiz izin verileceği öngörülmüş ve Kanunda bu sürelerin haricinde ücretsiz izin düzenlenmesine yer verilmemiştir. Sigortalıların yukarıda belirtildiği şekilde yasal ücretsiz izinli sayıldıkları dönemde sağlık hizmet sunucuları tarafından kendilerine istirahat raporu verilmesi halinde iş göremezlik ödeneği ödenir ancak bu kişiler için işverenler tarafından çalışılmadığına dair bildirim yapılmaz.
- Sigortalının yıllık izinde iken, sağlık hizmet sunucusundan almış olduğu rapor nedeniyle istirahatli olması halinde hem yıllık izin hakkı ile hem de yetkilendirilmiş kurumlardan aldığı sağlık raporları neticesinde hak kazandığı geçici iş göremezlik ödeneği ödemesi hakkı konusunda mevzuatta açık bir hükmün bulunmadığı görülmektedir. Bu durumda sigortalının yıllık izin hakkı ile geçici iş göremezlik ödeneği hakkı iç içe girmemelidir. Sigortalının yıllık izinde hastalanması durumunda, sigortalının aldığı sağlık raporu işverenler tarafından APHB’de/MUHSGK’da eksik gün nedeni “01-İstirahat” olarak bildirmeleri gerekmektedir. Bu bağlamda, sigortalının kullandığı yıllık izni, almış olduğu rapor süresince askıda kalır.
- Sigortalılar için Sosyal Güvenlik Kurumu ünitelerince, ödeme işlemi tamamlanıp bankaya gönderilen ödenek tutarları ve gönderilme tarihlerine ilişkin bilgiler sigortalılarca www.sgk.gov.tr adresinde yer alan “SMS Bilgilendirme” menüsünden “SMS Hizmetleri Bilgi Girişi/Güncelleme” ekranından cep telefon numaralarını sisteme kaydetmeleri halinde anılan ödeneklere ait bilgiler “SMS” yoluyla söz konusu kişilere bildirilmektedir. Geçici iş göremezlik ödenekleri ile ilgili sosyal güvenlik il müdürlükleri/sosyal güvenlik merkezleri tarafından banka hesabına aktarıldığında sigortalılara bilgilendirme amaçlı SMS gönderilmesine 09.07.2013 tarihinde başlanılmış olup, sigortalıların www.sgk.gov.tr adresinde yer alan “SMS Bilgilendirme” menüsünden “SMS Hizmetleri Bilgi Girişi/Güncelleme” ekranından cep telefonlarını sisteme kaydetmeleri halinde geçici iş göremezlik ödeneklerinin bankaya aktarıldığı tarih “SMS” yoluyla bildirilmektedir. Sigortalılar “İş Göremezlik Ödeme” durumlarını ve ödenen miktarı, https://www.turkiye.gov.tr/4ab-isgoremezlik-odemesi-gorme linkine tıklayarak sorgulayabilirler.
- İşten ayrıldıktan sonra, iş kazası veya meslek hastalığı vakalarının nüks etmesi ve söz konusu vakalara ilişkin olarak istirahat raporu alınsa dahi; kişinin sigortalı olmaması nedeni ile geçici iş göremezlik ödeneği ödenmez. Kişi sigortalı iken nüks nedeni ile istirahat raporu alınması halinde ise iş kazası tarihi baz alınarak ödeneğe esas kazanç hesaplanacak ve geçici iş göremezlik ödeneği ödenir.
- Organını kendi isteği ile bir başkasına veren sigortalıların, Sağlık Bakanlığı’nca yetkilendirilen hekim veya sağlık kurullarından organ nakliyle ilgili istirahat raporu almış olmaları kaydıyla, istirahatli bırakıldıkları 3. günden başlamak üzere geçici iş göremezlik ödenekleri hastalık sigortası kolundan Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından ödenir.
- 4857 sayılı İş Kanunu’nun 56’ncı maddesinde, yıllık ücretli izinlerini işyerinin kurulu bulunduğu yerden başka bir yerde geçirecek olanlara istemde bulunmaları ve bu hususu belgelemeleri koşulu ile gidiş ve dönüşlerinde yolda geçecek süreleri karşılamak üzere işveren tarafından toplam 4 güne kadar ücretsiz izin verileceği, 74’üncü maddesinde ise isteği halinde doğum yapan kadın işçiye 16 veya 18 haftalık sürenin tamamlanmasından sonra 6 aya kadar ücretsiz izin verileceği öngörülmüş ve kanunda bu sürelerin haricinde ücretsiz izin düzenlenmesine yer verilmemiştir. Sigortalıların yukarıda belirtildiği şekilde ücretsiz izinli sayıldıkları dönemde sağlık hizmet sunucuları tarafından kendilerine istirahat raporu verilmesi halinde iş göremezlik ödeneği ödenecektir. Bu iki durumun dışında kalan sigortalıların, eksik gün bildirim nedenlerine ait belge türleri incelendiğinde, kısa vadeli sigorta primlerinin yatırılmamış olduğu görülebilecektir.
- Kısa çalışma ödeneğinden yararlanan kişiler, 5510 sayılı Kanunda sadece genel sağlık sigortası kapsamına alındığı, kısa vadeli sigorta kapsamında bulunmadıkları için, sigortalılık niteliği yitirilecek şekilde kısa çalışma uygulamasına tabi tutulan bu kişilere geçici iş göremezlik ödeneği ödenmemektedir.
- E-ödenek programı; sigortalılara, Sosyal Güvenlik Kurumu ile anlaşmalı özel ve resmi sağlık tesislerince düzenlenen geçici iş göremezlik belgeleri ile sağlık kurulu raporlarının işverenlere ve Sosyal Güvenlik Kurumuna elektronik ortamda gönderilmesi, iş göremezlik ödeneğinin hesaplanması ve sigortalıya ödenmesi amacıyla MOSİP sistemi aracılığı ile anlaşmalı banka/bankalara aktarılmasına dair bilgisayar programını ifade etmektedir. Temel amaç, kısa vadeli sigorta kollarından verilmekte olan geçici iş göremezlik ödeneklerinin ödenmesi için gerekli olan ve anlaşmalı sağlık hizmet sunucularınca düzenlenip Sosyal Güvenlik Kurumuna ve işverene gönderilmesi gereken istirahat raporlarının elektronik ortamda düzenlenmesi, gönderilmesi, ödeneğin hesaplanması, ödenmesi ve bu şekilde bürokrasinin azaltılmasıdır. Programa, Sosyal Güvenlik Kurumu Ünitelerinin kısa vadeli sigortalar servislerinde çalışan personeller tarafından “MEYES” şifresi ile “Intra/Uygulamalar/Emeklilik işlemleri/İş Göremezlik eÖdeme Projesi” ekranından ulaşılmaktadır. E-ödenek programı ile sigortalılara tek hekim ve sağlık kurulu tarafından verilen tüm istirahat raporları Sosyal Güvenlik Kurumuna gönderilebilecektir. Raporlar, sağlık hizmet sunucusu başhekimi tarafından onaylandığı zaman elektronik ortamda işverene ait çalışılmadığına dair bildirim ekranında görüntülenebilecektir. Tek hekim tarafından verilen raporların, 1 takvim yılında 40 günü aşması durumunda, sistem tarafından, hekimin karşısına raporun sağlık kurulu raporuna dönüştürülmesi için uyarı çıkacak olup 40 günü aşan raporlar sağlık kurulu tarafından verilecektir.
- Ödeme işlemleri sigortalının çalıştığı işyerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlüğü/sosyal güvenlik merkezi aracılığıyla yapılmakta olup sigortalılara bu yönde bilgilendirme yapılmaktadır. Geçici iş göremezlik ödemesi yapıldıktan sonra işverenler tarafından “çalıştı” şeklinde bildirim yapılan ve yersiz ödeme kapsamında tahsilatı gereken ödemelerin tahsilinde, yapılacak inceleme sonucunda olayda sigortalının ya da işverenin her hangi bir kusurunun olmadığının tespit edilmesi halinde faiz uygulanmamaktadır. Bu konuda, Sosyal Güvenlik Başkanlığı Emeklilik Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün X Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü’ne hitaben vermiş olduğu 13.12.2017 tarih ve 1093.37.238 sayılı görüş yazısı bulunmaktadır.
X-SONUÇ
Bu çalışmada tabiri caizse A’dan Z’ye geçici iş göremezlik ödeneği usul ve esasları özetlenmeye çalışılmıştır. Sosyal güvenlik mevzuatı uygulamalarında geçici iş göremezlik ve ödeneği iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigortası hükümlerine tabi 4a/4A/SSK kapsamındaki sigortalılar için uygulanmaktadır. Geçici iş göremezlik ödeneğinin ödenmesi, hesaplanması, sigortalı bildirimi ve işveren konumunda olan mahalli idare ve şirketlerinin yerine getirmesi gereken yükümlülükler ve müeyyideleri açıklanmıştır.
Commentaires