Kamu İç Kontrol Yönetmeliğinde Yapılan Önemli Değişiklikler Ve Uyum Kapsamında İdarelere Düşen Görevler

Kamu mali yönetimine yön veren 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu incelendiğinde “İç Kontrol” etkin ve hesap verebilir yönetimin önemli araçlarından bir tanesidir. Nitekim mezkur Kanunun 55’inci maddesinde de iç kontrol kavramı; idarenin amaçlarına, belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak;

• Faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir şekilde yürütülmesini, 

• Varlık ve kaynakların korunmasını, 

• Muhasebe kayıtlarının doğru ve tam olarak tutulmasını, 

• Malî bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini, 

sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi kapsayan malî ve diğer kontroller bütünü olarak tanımlanmıştır. Kısaca iç kontrol, kurumun hedeflerine ulaşması için makul güvence sağlamak üzere tasarlanmış olan bir sistemdir.

Bu kapsamda 03 Mart 2025 tarih 32832 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Kamu İç Kontrol Yönetmeliği” ile daha önce yürürlükte olan usul ve esaslar yürürlükten kaldırılmış ve bazı yeni düzenlemeler getirilmiştir. Ayrıca Yönetmeliğin 28’inci maddesinin 2’nci fıkrasına göre yürürlükten kaldırılan İç Kontrol ve Ön Malî Kontrole İlişkin Usul ve Esasların iç kontrole ilişkin hükümlerine yapılmış olan atıflar bu Yönetmeliğe yapılmış sayılacağı belirtilmiştir.

Makalemizde söz konusu yönetmelik ile iç kontrol sistemine ilişkin usul ve esaslarda yapılan önemli değişiklikler, kısaca açıklanmaya çalışılacaktır.

2. KAMU İÇ KONTROL YÖNETMELİĞİNDE YAPILAN ÖNEMLİ DEĞİŞİKLİKLER

2.1. İç Kontrol ile Ön Mali Kontrole İlişkin Hususlar İki Ayrı Yönetmelikle Ele Alınmıştır.

Mülga mevzuatta iç kontrol ve ön mali kontrole ilişkin hususları içeren düzenleme, Kamu İç Kontrol Yönetmeliği ve Ön Mali Kontrol Yönetmeliği ile bu iki önemli husus ayrı yönetmelikle ele alınmıştır.  

Yine Kamu İç Kontrol Yönetmeliği birlikte eski mevzuattan farklı olarak iç kontrol sisteminin oluşturulmasına, uygulanmasına, izlenmesine ve geliştirilmesine ilişkin ilke yöntemlerin daha detaylı belirlendiği görülmektedir. Nitekim yeni Yönetmeliğin “Amaç ve Kapsam” başlıklı ilk maddesinde de “Bu Yönetmeliğin amacı (…) genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde iç kontrol sisteminin oluşturulmasına, uygulanmasına, izlenmesine ve geliştirilmesine ilişkin ilke, yöntem, işlem ve süreçleri belirlemektir.” şeklinde belirtilmiştir.

Genel olarak iç kontrol ve ön mali kontrole ilişkin usul ve esasların önceki mevzuata göre ilke ve yöntemleri de içerecek şekilde ikincil düzey mevzuat olarak ayrı ayrı belirlenmesinin iç kontrol sisteminin kamuda daha etkin bir biçimde tesis edilmesi adına olumlu ve faydalı bir düzenleme olduğunu değerlendirmekteyiz. 

2.2 Tanımlar Bölümündeki Kavramlar Yeniden Ele Alınmıştır.

Yeni Yönetmelik ile birlikte “ön mali kontrol” kavramına ilişkin tanımlar Ön Mali Kontrol Yönetmeliğine taşınarak burada yer almamıştır. Ayrıca Yönetmeliğin “Tanımlar” başlıklı 3’ncü maddesinin 1’inci fıkrasının f bendinde daha önce üçüncü düzey düzenlemelerde ele alınan İç Kontrol İzleme ve Yönlendirme Kurulu (İKİYK); 

“f) Kurul: Üst yönetici başkanlığında merkez teşkilatında yer alan birimlerin harcama yetkililerinden ve ihtiyaç duyması halinde üst yöneticinin görevlendireceği diğer kişilerden oluşan İç Kontrol İzleme ve Yönlendirme Kurulunu,” şeklinde tanımlanmıştır. 

İç kontrol ile ilgili görevleri açıklayan Kamu İç Kontrol Rehberinde İKYK; bir üst yönetici yardımcısı veya birim yöneticisi başkanlığında birim yöneticileri veya görevlendirecekleri yardımcılarından oluşturulmaktaydı. Ancak yeni Yönetmelik’te yapılan tanım uyarınca İKİYK’nin üst yönetici başkanlığında teşkil edilmesi öngörülmektedir.

 Kurulun görev ve sorumlulukları ise “İç Kontrol İzleme ve Yönlendirme Kurulunun görev ve sorumlulukları” başlıklı 17’inci maddede açıklanmıştır. Buna göre Kurul “iç kontrol sisteminin ve Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum çalışmalarının izlenmesinden, yönlendirilmesinden ve üst yöneticiye raporlanmasından sorumludur.” 

Bu noktada yeni Yönetmelikteki tanım uyarınca üst yöneticinin başkanlık ettiği İKİYK, iç kontrole ilişkin çalışmaları yine üst yöneticiye (kendisine) raporlanmaktan sorumlu tayin edilmiştir. Uygulama birliğinin sağlanması ve iç kontrol sisteminin idarelerde sağlıklı işletilebilmesi için bu duruma ilişkin ilgili hükümlerin gözden geçirilerek tadil edilmesi ve/veya yeni Yönetmeliğe uygun olarak güncellenmesi öngörülen “Kamu İç Kontrol Rehberinde” konu açıklık getirilmesi gerekmektedir.

Tanımlara eklenen bir diğer tanım ise Mali Hizmetler Birimi yöneticisine ilişkin tanımdır. Buna göre “Tanımlar” başlığının ilk fıkrasının ğ bendinde Mali hizmetler birim yöneticisinin tanımı;

“ğ) Malî hizmetler birim yöneticisi: Strateji geliştirme başkanlıklarında başkanı, strateji geliştirme daire başkanlıklarında daire başkanını, strateji geliştirme ve malî hizmetlere ilişkin hizmetlerin yerine getirildiği müdürlüklerde müdürü, mahalli idarelerde ilgili mevzuatında yer alan hükümler çerçevesinde kurulan birimlerin yöneticisini, diğer idarelerde idarelerin malî hizmetlerini yürüten birim yöneticisini,” şeklinde tanımlanmıştır. 

Bilindiği üzere mali hizmetler birim yöneticileri harcama birimlerinde iç kontrol sisteminin oluşturulmasını ve Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum çalışmalarını yönlendirmekte ve koordine etmektedir. Sürece ilişkin eğitim, rehberlik hizmetlerinin verilmesi ile izleme ve raporlama görevleri de bu birime aittir. 

Bazı idarelerde bu birim “Strateji Geliştirme Birimi” adı altında yer alırken bazılarında da “Mali Hizmetler Birimi” olarak yer almaktadır. Ayrıca hem “Strateji Geliştirme” hem de “Mali Hizmetler” adı altında ayrı bir teşkilatlanma ile iki birimde mevcut olduğu yapılar mevcuttur. Farklı yapılanmaların faydaları/zararları ayrı bir makale konusu olduğundan bu hususa değinilmeyecektir. Ancak özellikle iki birimin de mevcut olduğu teşkilatlanmalarda görev ve yetki kargaşasını ortadan kaldırması bakımından bu tanımın detaylı olarak yeni Yönetmelikte yer almasının yerinde olduğu düşünülmektedir.

2.3 İç Kontrolün İlkeleri ve Bileşenleri Yönetmelikte Daha Detaylı Olarak Ele Alınmıştır. 

Mülga mevzuatın 4-9’uncu maddelerinde iç kontrolün amaçları, standartları, temel ilkeleri, unsurları, yetki ve sorumluluklar ile uyumlaştırma görevi ana hatlarıyla belirtilmişti. Söz konusu maddeler iç kontrole ilişkin usul ve esasları ortaya koymakta yetersiz kalıyordu.

Ancak yeni Yönetmeliğin “İç Kontrolün Amaçları, İlkeleri ve Bileşenleri ile Merkezi Uyumlaştırma Görevi” başlıklı ve 4-9’uncu maddelerini kapsayan “İkinci Bölüm”de bu hususlar daha güncel, anlaşılabilir ve detaylı olarak yeniden ele alınmıştır. Söz konusu maddeler ile birlikte Kamu İç Kontrol Sisteminin, tüm dünyada kabul gören ve uygulanmakta olan COSO Modeline daha uyumlu hale getirildiği değerlendirilmektedir.

Bu çerçevede, mülga Yönetmelikte; iç kontrole ilişkin sorumluluk, işlem süreciyle ve mali ve mali olmayan tüm işlemleri kapsayacak şekilde düzenlenmiş iken, yeni düzenlemede söz konusu sorumluluğa faaliyetler de dâhil edilmiştir. İç kontrolün kapsamı, idarenin bütün birimlerindeki mali ve mali olmayan faaliyet, süreç ve işlemleri olarak belirlenmiştir.

2.4. İç Kontrole İlişkin Görev ve Sorumluluklar Daha Detaylı Ele Alınmıştır.

Kamu İç Kontrol Yönetmeliği ile birlikte yapılan en önemli düzenlemelerden biri de iç kontrole sisteminde yer alan tüm unsurların görev, yetki ve sorumluluklarına ayrı ayrı yer verilmiş olmasıdır.

Mülga mevzuatın “İç kontrole İlişkin yetki ve sorumluluklar” başlıklı 8’nci maddesinde üst yöneticilerin, mali hizmetler birimin, muhasebe yetkilisinin ve harcama birimlerinin görevleri yüzeysel biçimde yer alıyordu. 

Ancak yeni Yönetmelik “İç Kontrole İlişkin Yetki, Görev ve Sorumluluklar” başlıklı ve 10-17’nci maddeleri kapsayan “Üçüncü Bölümü” birimlerin görev ve sorumluluklarını ayrı maddeler bazında ele almıştır. Bu kapsamda üst yönetici, harcama yetkilileri, muhasebe yetkilisi, mali hizmet birimi yöneticisi ile eski düzenlemede yer almayan diğer yöneticiler, kurum personeli, iç denetçiler, İç Kontrol İzleme ve Yönlendirme Kurulunun görev ve sorumlulukları ayrı başlıklar altında izah edilmiştir.

İç kontrol sisteminin önemli bir unsuru olan ve 5018 sayılı Kanunda sistemi izlemek ve geliştirilmesi için rehberlik yapmakla yükümlü tutulan iç denetçilere ilişkin görev ve sorumluluklarında da Yönetmeliğin 16’ncı maddesinde;

“İç denetçiler, iç kontrol sistemini Kanun ve ilgili diğer mevzuat kapsamında denetlemekten ve üst yöneticiye raporlamaktan sorumludur. İç denetçiler düzenledikleri raporlarda bulgularını; iç kontrolün gerekleri, Kamu İç Kontrol Standartları ve ilgili diğer düzenlemelerle ilişkilendirerek öneriler geliştirir.” şeklinde ilk defa yer alması iç kontrol sisteminin birimlerde etkin yürütülmesi adına faydalı bir düzenlemedir.

2.5 Harcama Birimi Düzeyinde Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planı Hazırlama Yükümlülüğü Getirilmiştir. 

Mezkûr Yönetmeliğin ilgili maddesi uyarınca “Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum çalışmaları; harcama birimlerinin sorumluluğunda, üst yöneticinin liderliği ve gözetiminde, malî hizmetler biriminin teknik desteği ve koordinatörlüğünde yürütülür. Gerek görülmesi halinde üst yönetici onayıyla iç denetçilerin danışmanlık desteğinden yararlanılabilir.” Bu çalışmaların sonunda ilgili kamu idaresine ait “Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planı” oluşturulur.  

Yeni Yönetmelikle birlikte bu plana ilave olarak harcama birimleri görev ve sorumluluk alanında olan faaliyetlerine ilişkin eylemlerin yer aldığı “Birim Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem planını hazırlama yükümlüğü getirilmiştir. 

Buna göre harcama birimleri Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum eylem planında yer alan eylemlerden idarenin bütününü ilgilendiren veya birimin görev alanına girmekle birlikte üst yöneticini onayını gerektiren eylemleri İdare Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum eylem planına dâhil edilmek üzere malî hizmetler birimine bildirecektir. Sadece birimi ilgilendiren konularla ilgili olarak ise her harcama birimi kendi birim eylem planını hazırlayarak üst yöneticiye onaylatılacaktır. 

Yeni Yönetmeliğin 19’uncu maddesi uyarınca birim eylem planı; harcama yetkilisi, iç kontrol ve risk koordinatörü olarak görevlendireceği bir yardımcısının, yardımcısı yoksa hiyerarşik olarak kendisine en yakın kademedeki bir görevlinin koordinatörlüğünde, harcama birimindeki alt birim yöneticileri ve personelin katılımlarıyla hazırlanıp üst yönetici onayıyla yürürlüğe konmalıdır.

Ayrıca harcama birimlerinden İdare Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planına eklenmek üzere mali hizmetler birimine bildirilen eylemler, aynı zamanda Birim Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum eylem planında da yer alacaktır. Birden fazla birimi ilgilendiren eylemler şayet varsa tüm ilgili harcama birimlerinin eylem planlarında ayrı ayrı gösterilecek ve her birim kendisiyle ilgili olan kısmını takip edecektir.

Yönetmeliğin Geçici 1 inci maddesine göre; bahsi geçen “Birim Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planları” 2026 yılı başından itibaren kademeli olarak her yıl idarece belirlenecek en az üç harcama biriminde olmak üzere en geç 01/01/2028 tarihine kadar idarenin tüm birimlerinde hazırlanarak yürürlüğe konulacaktır. 

Ayrıca, tüm harcama birimlerinin kademeli olarak geçişine ilişkin takvim, malî hizmetler birimince hazırlanacak ve üst yöneticinin onayı ile yürürlüğe girecektir. Buna göre birim eylem planlarına ilişkin usul ve esaslar ile geçiş takviminin 2025 yılı sonuna kadar Mali Hizmetler Birimi tarafından tamamlanmış olmalıdır. 

Bununla birlikte geçiş süreci esnasında bir kargaşa yaşanmaması için Hazine ve Maliye Bakanlığınca hangi eylemlerin idare, hangilerininse birim düzeyinde takip edileceğine ilişkin rehber, eğitim ve diğer düzenlemelerin yapılarak konunun örneklendirilmesi ve detaylandırılmasının faydalı olacağı düşünülmektedir.

2.6. Hem İdare Hem de Birim Düzeyinde Risk Eylem Planı Hazırlama Yükümlülüğü Getirilmiştir.

Yeni Yönetmelikle birlikte kamu idarelerine hem idare hem de harcama birimi düzeyinde risk eylem planı hazırlama yükümlülüğü getirilmiştir. Mezkur Yönetmeliğin 20’nci maddesine göre “birim risk kontrol eylem planı”, harcama biriminde yürütülen faaliyet ve süreçleri olumsuz etkileyebilecek risklerin tespit edilmesini, değerlendirilmesini ve bu risklerin etki ve olasılıklarını azaltacak önlemlerin alınmasını sağlamak üzere harcama yetkilisi tarafından “iç kontrol ve risk koordinatörü” olarak görevlendirecekleri görevlinin koordinatörlüğünde harcama birimindeki alt birim yöneticileri ve personelin de katılımlarıyla hazırlanan eylem planıdır.

Birim risk kontrol eylem planı, harcama biriminde yürütülen faaliyet ve süreçleri olumsuz etkileyebilecek risklerin tespit edilmesini, değerlendirilmesini ve bu risklerin etki ve olasılıklarını azaltacak önlemlerin alınmasını sağlayacak eylemlerden oluşmaktadır. Mezkur Yönetmeliğin ilgili maddesi uyarınca “Harcama birimlerinin faaliyet ve süreçlerine yönelik operasyonel risklerden idarenin stratejik planında yer alan amaç ve hedeflerini olumsuz etkileyebilecek olanlar idare risk kontrol eylem planına dâhil edilmek üzere malî hizmetler birimine bildirilir.”

Bu kapsamda ilgili kamu idarelerinin -tıpkı kamu iç kontrol standartlarına uyum eylem planlarında olduğu gibi-  hem idare hem de birim düzeyinde risk eylem planı hazırlamaları gerekmektedir. Bu çalışmalara başlamadan önce 2024 yılında yayımlanan Kamu Kurumsal Risk Yönetimi Rehberinden de faydalanarak öncelikle idarenin “Risk Strateji Belgesinin” ve bu belgeye göre risk çalışmalarının gözden geçilmesinde yarar vardır.

Birim ve idare risk kontrol eylem planlarının hazırlanma, uygulanma ve değerlendirme periyotları yeni Yönetmelik uyarınca idarelerin inisiyatifine bırakılmıştır. Uygulama birliği ve takip edilebilirlik bakımından risk kontrol eylem planlarına ilişkin hususların usul ve esaslarının Bakanlıkça belirlenmesi önemlidir. Ayrıca konuyla ilgili eğitim, yardımcı doküman ve diğer çalışmaların yine Bakanlıkça yapılarak idarelerinin aydınlatılması geçiş sürecini kolaylaştıracaktır.

2.7. Üst Yönetici ve Harcama Birimlerinin İmzaladığı “İç Kontrol Güvence Beyanları” Bu Yönetmeliğe Taşınmıştır.

Yeni Yönetmeliğin ilgili hükmü uyarınca “üst yönetici, idarede iç kontrol sisteminin oluşturulmasını sağlar, işleyişi izler ve gerekli tedbirleri alır. Üst yönetici, iç kontrol sisteminin oluşturulmasını sağlamak üzere görev ve sorumlulukları tanımlar, Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum için gerekli olan yazılı prosedürleri, talimatları ve eylem planlarını yürürlüğe koyar ve uygulama sonuçlarını izler. Üst yönetici, bu sorumluluğun gereklerini harcama yetkilileri, malî hizmetler birimi ve iç denetçiler aracılığıyla yerine getirir.” Üst yönetici bu sorumluğuna ilişkin olarak da her yıl “İç Kontrol Güvence Beyanını” imzalayarak bu beyanı idare faaliyet raporuna ekler.

Yine Yönetmeliğin ilgili hükmüne göre harcama yetkilileri de birimlerinin yürütülen faaliyet ve süreçlerde Kamu İç Kontrol Standartlarına uyumunu sağlamaktan ve bu konuda hiyerarşik amirlerine hesap vermekten sorumludurlar. Bu amaçla harcama yetkilileri, biriminde iç kontrol sistemini oluşturur, uygular, izler ve raporlar. Buna göre harcama yetkilileri de Harcama Yetkilisi İç Kontrol Güvence Beyanını imzalayarak bunu birim faaliyet raporu kanalıyla üst yöneticiye sunar.

Bu kapsamda kullanılan ve Kamu İdarelerince Hazırlanacak Stratejik Planlar Ve Performans Programları İle Faaliyet Raporlarına İlişkin Usul Ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ekinde yer alan iç kontrol güvence beyanları bu Yönetmelik ekine taşınmıştır. Yönetici ve Harcama Birimi Yetkilisince İmzalanan İç Kontrol Güvence Beyanları, idarenin iç kontrolüne ilişkin bir güvence belgesi olması nedeniyle bu Yönetmelik ekinde yer alması yerinde bir değişiklik olduğu değerlendirilmektedir.

Ayrıca eski üst yönetici İç Kontrol Güvence Beyanındaki; “Üst yönetici olarak sahip olduğum bilgi ve değerlendirmelere, yönetim bilgi sistemlerine, iç kontrol sistemi değerlendirme raporlarına, izleme ve değerlendirme raporlarına, harcama yetkilileri ile malî hizmetler birim yöneticisi tarafından sunulan güvence beyanlarına ve denetim raporlarına dayanmaktadır eski haliyle denetim raporlarına dayanmaktadır.” İfadeli güvence beyanı metni, “Bu güvence, gözetim sorumluluğum çerçevesinde edindiğim bilgi ve değerlendirmelere, harcama yetkilileri tarafından sunulan birim faaliyet raporlarına ve iç kontrol güvence beyanlarına, mali hizmetler birimince sunulan iç kontrol sistemi değerlendirme raporu ile mali hizmetler birimi yöneticisinin beyanına ve iç denetim raporları ile iç denetim biriminin kapsamlı görüşüne dayanmaktadır.” şeklinde düzenlenmiştir. 

Üst yönetici güvence beyanında harcama yetkilileri tarafından düzenlenen birim faaliyet raporları ve iç denetim raporları görüşe dayanak olarak belirtilmektedir. Bunların yanında özellikle İç Denetim Birimi Başkanının belirli bir dönem için, denetim görevleri ve diğer faaliyetlere dayalı görevlerden elde edilen sonuçlar ile dış denetim faaliyetleri sonuçlarından elde edilen veriler doğrultusunda oluşturduğu ve birim faaliyet raporunda yer verdiği kapsamlı görüşe, güvence beyanında yer verilmiştir. Buna göre yeni Yönetmelik ile “Üst Yönetici İç Kontrol Güvence Beyanına” eklenen “…iç denetim biriminin kapsamlı görüşüne…” ibaresi uyarınca üst yöneticinin söz konusu beyanı imzalamadan önce iç denetim biriminden kapsamlı görüş istemesi gerekmektedir.

2.8. İç Kontrol Kapsamında Yapılan İşler ile Tutulan Kayıtların Elektronik Ortamda Gerçekleştirilebilmesine Olanak Sağlanmıştır.

Mezkur Yönetmeliğin “Elektronik ortamda gerçekleştirilen iş ve işlemler” başlıklı 27’nci maddesindeki “Bu Yönetmelik kapsamında yer alan iş ve işlemler, elektronik ortamda da gerçekleştirilebilir.” hükmü uyarınca bu Yönetmelik kapsamında yer alan iş ve işlemlerin, elektronik ortamda da gerçekleştirilebilmesi imkânı tanınmıştır.

Verilerin elektronik ortamda tutulması kâğıt tasarrufuna imkan sağlayacağı gibi dosyalama, arşivleme ile takip ve kontrol işlemlerinin de daha sağlıklı yapılmasını temin edecektir. Bununla birlikte yedekleme ile bilgi güvenliğine yönelik hususlara da dikkat edilmesi gerekmektedir.

2.9. İç Kontrol Kapsamında Bakanlığa Gönderilmesi Gereken Bilgi ve Belgeler Yeniden Düzenlenmiştir.

Yeni Yönetmelik uyarınca İdareye ait Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planı, üst yöneticinin onayını izleyen on iş günü içinde Hazine ve Maliye Bakanlığına gönderilmelidir.

Ayrıca Kamu İdarelerinin malî hizmetler birimleri, idarenin yönetici ve diğer personelinin görüşleri, kişi ve/veya idarelerin talep ve önerileri, harcama birimlerinin değerlendirmeleri, eylem planlarının gerçekleşme sonuçları ile iç ve dış denetim sonucunda düzenlenen raporları dikkate alarak idarede iç kontrol sisteminin uygulama sonuçlarını izler, değerlendirir ve hazırladığı iç kontrol sistemi değerlendirme raporunu güvence beyanlarına kanıt teşkil etmek amacıyla üst yöneticiye sunar. Üst yönetici tarafından onaylanan iç kontrol sistemi değerlendirme raporu ve idare Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum eylem planı gerçekleşme sonuçları, Kanuna ekli (I), (II) ve (IV) sayılı cetvellerde yer alan idarelerce izleyen yılın en geç Mart ayının on beşine kadar, mahalli idarelerce ise izleyen yılın en geç Mayıs ayının on beşine kadar Bakanlığa gönderilmelidir. 

Bununla birlikte mezkur Yönetmeliğin 23’üncü maddesinin 2’nci fıkrasına göre yapılacak düzenli izleme ile yerinde izleme ve değerlendirme kapsamında Bakanlıkça belirlenecek olan bilgi ve belgeler de idarelerce düzenlenerek Bakanlığa gönderilmelidir.  

Yine Yönetmeliğin 24’üncü maddesindeki hüküm uyarınca, bu Yönetmelik ve ilgili diğer düzenlemelere uygun olarak idarelerin üst yöneticileri tarafından onaylanarak yürürlüğe konulan düzenlemeler, üst yöneticinin onayını izleyen on iş günü içinde Bakanlığa gönderilmelidir. Ancak yeni Yönetmelikle birlikte hazırlanması zorunlu kılınan “İdare Risk Kontrol Eylem Planları”nın Bakanlığa gönderilmesi konusunda bir hüküm bulunmamaktadır. 

2.10 Bakanlıkça Yapılması Öngörülen İzleme ve Değerlendirmeye İlişkin Genel Esaslar Açıklanmıştır. 

İç Kontrol Merkezi Uyumlaştırma Birimi (İKMUB) tarafından kamu idarelerinin mali yönetim ve iç kontrol uygulamalarının izlenmesi, değerlendirilmesi ve uyumlaştırılması fonksiyonu kapsamında İç Kontrol Sistemi İzleme ve Değerlendirme Rehberi Bakanlık Makamının 4 Nisan 2024 tarihli ve 3036727 sayılı onayı ile daha önce yürürlüğe konulmuştu.

Bu rehberin amaçları dokümanda şu şekilde sıralanmıştır: 

- Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından kamu idarelerinin değerlendirilmesine yönelik standart bir yıllık değerlendirme aracı oluşturmak,

- İdarelerin üst yöneticilerine iç kontrol sisteminin mevcut işleyişi, kontrol eksiklikleri ve geliştirilmesi gereken alanlar hakkında bilgi vermek,

- Yıllık değerlendirme aracı olarak, kamu idarelerine sağlam bir yönetim çerçevesinde bulunması gereken unsurları detaylı olarak ele almak suretiyle idarenin yönetim yapısının geliştirilmesinde yol gösterici olmak,

- İdarelerin mali yönetim ve iç kontrol sistemlerinin nesnel bir değerlendirmesini sağlamak suretiyle iç denetim faaliyetlerine katkı sağlamak.

Yeni Yönetmeliğin “Bakanlık tarafından iç kontrol sisteminin izlenmesi” başlıklı 23’üncü maddesinde “İdarelerin Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum çalışmaları ve uyum düzeyi; Kanun, bu Yönetmelik, Kamu İç Kontrol Standartları ve ilgili diğer düzenlemeler çerçevesinde Bakanlık tarafından izlenir ve değerlendirilir. Bakanlık tarafından yapılacak izleme ve değerlendirme çalışmaları; idarelerce hazırlanan iç kontrole ilişkin dokümanlar ve diğer bilgi kaynakları üzerinden düzenli izleme ile belirli bir plan çerçevesinde yerinde izleme ve değerlendirme yapmak suretiyle gerçekleştirilir.” hükmü ile Bakanlıkça yapılması öngörülen izleme ve değerlendirme çalışmalarının şekli ve esasları hakkında genel bir çerçeve çizilmiştir.

3. KAMU İÇ KONTROL YÖNETMELİĞİNE UYUM KAPSAMINDA İDARELERCE YAPILMASI GEREKEN ÇALIŞMALAR

Yeni Yönetmelikle birlikte ilk kez özellikle harcama birimi düzeyinde “kamu iç kontrol standartlarına uyum eylem planı” ile “risk kontrol eylem planı” hazırlama zorunluğu getirilmiş ve bunlara ilişkin çalışmalara en geç 1/1/2026 tarihi itibariyle başlanması öngörülmüştür.

Mezkur Yönetmeliğin 18’inci maddesinde Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum çalışmaları kapsamında görev dağılımı ana hatlarıyla belirtilmiştir. Buna göre uyum çalışmaları; harcama birimlerinin sorumluluğunda, üst yöneticinin liderliği ve gözetiminde, malî hizmetler biriminin teknik desteği ve koordinatörlüğünde yürütülmelidir. Ayrıca gerek görülmesi halinde üst yönetici onayıyla iç denetçilerin danışmanlık desteğinden yararlanılabilineceği Yönetmelikte belirtilmiştir. İç kontrol sisteminin “İzleme” bileşeninin önemli bir unsuru olan iç denetim birimlerinin bu süreçte danışman olarak etkin rol alması Yönetmeliğin benimsenmesi ve uygulamaya koyulması açısından faydalı olacaktır.

Uyum sürecine ilişkin Mezkur Yönetmeliğin ilgili maddesinde “Birim Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum eylem planları, bu Yönetmeliğin yayımlanmasını takip eden yılın başından itibaren kademeli olarak her yıl idarece belirlenecek en az üç harcama biriminde olmak üzere en geç 1/1/2028 tarihine kadar idarenin tüm birimlerinde hazırlanır ve yürürlüğe konulur. Birim Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum eylem planı hazırlanıncaya kadar birimler eylemlerini, idare Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum eylem planına dâhil edilmek üzere malî hizmetler birimine göndermeye devam eder.” hükmü yer almaktadır.

Ayrıca aynı madde uyarınca tüm harcama birimlerinin kademeli olarak geçişine ilişkin takvimin, malî hizmetler birimince hazırlanması ve üst yönetici onayı ile yürürlüğe girmesi öngörülmüştür. 

Bu çerçevede öncelikli olarak İdarelerin mali hizmetler birimleri –iç denetim birimlerinin de danışmanlık desteğinden faydalanarak- en geç 31/12/2025 tarihine kadar idare iç kontrol sistemine ilişkin usul esaslar ile geçiş takvimini hazırlamalıdır. 

Mali Hizmetler Birimince hazırlanacak söz konusu usul esaslar ile geçiş takvimi;

• Sürecin anlaşılmasına yönelik eğitim desteğini,

• Süreçte yer alan birimlerin görevleri ile birimler arası koordinasyonun sağlanması için kullanılacak yöntemleri,

• Birimlerden konuyla ilgili görevlendirilecek personelin seçim ve görevlendirilme biçimlerini,

• İzleme ve raporlamada kullanılacak dokumanlar ile raporlama sıklığını,

içermelidir. 

Ayrıca 1/1/2028 tarihine kadar tamamlanacak ve her yıl en az üç harcama birimini içerecek şekilde birim uyum eylem planı hazırlama takvimi de bu dokümanın ekine eklenmelidir.  Örnek teşkil etmesi açısından birim uyum eylem planı hazırlama faaliyeti iç denetim biriminin de desteğini alarak ilk olarak mali hizmetler biriminden başlamalı, bu birimin yapacağı plan diğer harcama birimlerine de örnek teşkil etmelidir. Mali Hizmet Birimince rehberlik edilmesi kapsamında öngörülen iş adımları Şekil-1’de özetlenmiştir.

Şekil 1: Mali Hizmetler Birimince Rehberlik Edilmesi Öngörülen Birim Uyum Eylem Planı Hazırlama İş Adımları

Yönetmeliğin ön gördüğü bir diğer plan olan risk kontrol eylem planlarının da hazırlanması çalışmalarının 1/1/2026 tarihinde başlaması gerekmektedir. Bu kapsamda İdare iç kontrol sistemine ilişkin hazırlanacak olan usul esaslar ile geçiş takviminde olduğu gibi risk kontrol eylem planının hazırlanması, uygulanması ve izlenmesine ilişkin usul ve esasların da malî hizmetler birimince hazırlanıp üst yönetici onayı ile yürürlüğe girmesi sağlanmalıdır. 

Bununla birlikte çalışmalara başlamadan önce 2024 yılında yayımlanan Kamu Kurumsal Risk Yönetimi Rehberinden de faydalanarak öncelikle idarenin “Risk Strateji Belgesinin” ve bu belgeye göre risk çalışmalarının gözden geçilmesinde yarar vardır.

Son olarak hâlihazırda yürürlükte olan uyum eylem planlarının yukarıda belirtilen faaliyetleri de içerecek şekilde güncellenmesinin idareye takip, kontrol ve koordinasyon açısından fayda sağlayacağı düşünülmektedir.

4.SONUÇ

Sonuç olarak, genel yönetim kapsamındaki kamu idarelerinde iç kontrol ve ön malî kontrol faaliyetlerinin yürütülmesine ilişkin ilke, iş, işlem ve süreçleri belirleyen İç Kontrol ve Ön Malî Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar, geçmiş yıllarda yapılan uyum çalışmalarında görülen eksiklikler ve tereddüt doğuran hususlarda dikkate alınarak, “Kamu İç Kontrol Yönetmeliği” ve “Kamu Ön Mali Kontrol Yönetmeliği” adı altında farklı iki yönetmelikte düzenlenmiştir.  Böyle bir düzenleme, iç kontrol ve ön mali kontrole ilişkin usul ve esasların etkin, gerçekçi, uygulanabilir ve kamu idareleri bakımından daha anlaşılabilir olması yönünden yararlı olduğu kesindir.

Kamu İç Kontrol Yönetmeliği iç kontrol sistemine ilişkin usul ve esaslarda yapılan önemli değişiklikler dikkate alınarak;

a) Yürürlüğe giren Kamu İç Kontrol Yönetmeliğin bütün hükümleriyle uygulanması sürecinin oluşturulması için mevcut durumun belirlenerek, kurul, belge ve geçmiş yıllarda yapılan iç kontrol standartlarına uyum çalışmalarının gözden geçilerek revize edilmesi ve başta Kamu İç Kontrol Rehberi olmak üzere bunların yeni Yönetmeliğe uyumlu hale getirilmesi,

b) Standartlara uyum çalışmalarının etkin ve kurum çalışmalarına değer katacak bir seviyede yürütülmesi için Yönetmelik kapsamında yer alan iş ve işlemlerin elektronik ortamda gerçekleştirilmesine yönelik iç kontrol otomasyon sistemi oluşturulması,

c) Kapsama dahili olan idarelerin teşkilat yapıları, teknolojik gelişmelere bağlı hizmet sunumları, geçmiş yıllarda yapılan iç kontrol standartlarında uyum çalışmalarında görülen eksiklikler ve yeni Yönetmelik hükümleri dikkate alınarak, Kamu İç Kontrol Rehberinin gözden geçirilerek güncellenmesi,

d) Harcama birimlerinde iç kontrol sisteminin oluşturulması ve Kamu İç Kontrol Standartlarına uyum çalışmalarını yönlendirilmesi, koordine edilmesi, eğitim ve rehberlik hizmetinin beklentilere cevap verecek şekilde yürütülmesi, sistemin uygulama sonuçlarının izlenerek değerlendirilmesi gibi çalışmaların, iç kontrol sertifikasına sahip uzman personel eliyle yürütülmesi yerinde bir uygulama olacaktır. Bunun için Hazine ve Maliye Bakanlığı ile üniversiteler Sürekli Eğitim Merkezleri arasında işbirliği yapılması,

e) Kamu iç kontrol standartlarına uyum çalışmasında, uzun süreli katkı sağlayacak şekilde iç denetim birimlerinden danışmanlık faaliyeti talebinde bulunulması,

f) Kamu Kurumsal Risk Yönetimi Rehberinden faydalanarak “Risk Strateji Belgesinin” ve bu belgeye göre risk çalışmalarının gözden geçirilmesi,

g) Yönetmelikte yapılan değişiklik ışığında harcama birimlerinde iç kontrol sistemine yönelik çalışmaların tasarlanması ve uygulanması, sistemin uygulanma alanın genişletilerek etkili bir iç kontrol sisteminin oluşturulması için bu alana yönelik hizmet içi eğitim çalışmalarına ağırlık verilmesi, gerektiği değerlendirilmektedir.

Yazarlar:

Sedi KAVAK / İç Denetim Birimi Başkanı - Anadolu Üniversitesi                                               Engin KÜKRER / İç Denetçi, CGAP -  Eskişehir B.B. ESKİ Genel Müdürlüğü