Mahalli İdare Şirketleri Açısından Türk Ticaret Kanunundaki İdari Para Cezalarının 2025 Yılı Uygulanma Hadleri

Mahalli idareler (belediyeler ve il özel idareleri) kendilerine verilen görev ve hizmet alanlarında ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre şirket kurabilmekte veya kurulu bulunan şirketlere ortak olabilmektedir. Anonim veya limited şirket şeklinde kurulan bu şirketler, mevzuatta öngörülen istisnai durumlar dışında diğer sermaye şirketleri gibi 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümlerine göre faaliyet göstermektedir. Dolayısıyla, TTK’da yer alan usul ve kurallar mahalli idare şirketleri için de aynen geçerli olmaktadır. Bu çerçevede, anılan Kanunda düzenlenen sorumluluk ve cezalar mahalli idare şirketlerini de yakından ilgilendirmektedir.

TTK’da şirketler için birtakım yükümlülükler öngörülmüş ve bu yükümlülüklerden bazılarına aykırı davranılması halinde ilgililer hakkında adli ve idari yaptırımlar getirilmiştir. TTK’da idari yaptırım olarak düzenlenen kabahatlerin karşılığı maktu idari para cezasıdır. “Kabahat” ibaresi ise 5326 sayılı Kabahatler Kanununda “kanunun karşılığında idari yaptırım uygulanmasını öngördüğü haksızlık” şeklinde tanımlanmıştır. 

TTK’da idari para cezalarının hangi oranda artırılacağına dair bir hüküm yer almadığından, söz konusu cezaların artırılmasına ilişkin olarak Kabahatler Kanununun 17. maddesinin yedinci fıkrası hükmü uygulanmaktadır. Dolayısıyla, diğer para cezaları gibi TTK’da öngörülen idari para cezaları da,  her takvim yılı başından geçerli olmak üzere o yıl için 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298. maddesine istinaden ilan edilen yeniden değerleme oranında (yeniden değerleme yapılacak yılın Ekim ayında -Ekim ayı dâhil- bir önceki yılın aynı dönemine göre Devlet İstatistik Enstitüsünün Toptan Eşya Fiyatları Genel Endeksinde meydana gelen ortalama fiyat artış oranında) artırılmaktadır. 

Öte yandan, 2025 yılında uygulanacak yeniden değerleme oranı, Hazine ve Maliye Bakanlığınca 27 Kasım 2024 tarihinde yayımlanan Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No: 574) ile %43,93 (kırk üç virgül doksan üç) olarak ilan edilmiştir. Bu halde, TTK’da yer alan idari para cezalarının, 2025 yılında anılan oranda artırılarak uygulanması gerekmektedir.

İşte bu çalışmada, mahalli idare şirketleri açısından Türk Ticaret Kanunundaki idari para cezalarının 2025 yılı uygulanma hadleri tüm yönleriyle ele alınmış ve incelenmiştir.

2. KABAHAT KAVRAMI VE İDARİ PARA CEZALARI 

Kabahat, sözlük anlamıyla uygunsuz hareket, çirkin, yakışıksız davranış, suç, kusur, töhmet gibi anlamlara gelmektedir. 5326 sayılı Kabahatler Kanununun 2. maddesinde ise kabahat, “kanunun, karşılığında idari yaptırım uygulanmasını öngördüğü haksızlık” şeklinde tanımlanmıştır. Bu kapsamda kabahat, suç olmayan ve daha hafif yaptırımlarla cezalandırılan fiillerdir.

Ceza hukukuna ilişkin düzenlemelerde olduğu gibi idari yaptırımlar açısından da hangi eylemlerin kabahat sayılacağı, bunlara uygulanacak yaptırımın türü ve ölçüsü, yaptırımın ağırlaştırıcı ve hafifleştirici nedenlerinin belirlenmesi gibi konularda kanun koyucu takdir yetkisine sahiptir. Bu minval üzere, Kabahatler Kanununun 16. maddesinde, kabahatler karşılığında uygulanacak olan idari yaptırımların idari para cezası ve idari tedbirlerden ibaret olduğu, idari tedbirlerin mülkiyetin kamuya geçirilmesi ve ilgili kanunlarda yer alan diğer tedbirler olduğu öngörülmüştür.

Görüldüğü üzere, kabahat kapsamında uygulanacak yaptırımların başında idari para cezaları gelmektedir. İdari para cezaları, idarenin hukuk düzenine aykırı bazı davranışlara bir yargı kararına gerek olmaksızın yasaların açıkça verdiği yetkiye dayanarak, idare hukukuna özgü yöntemlerle doğrudan doğruya bir idari işlem ile uyguladığı cezalardır. Esasen idari para cezası, kabahat sayılan eylemin işlenmesini önlemeye yönelik caydırıcılık fonksiyonuna sahip olduğu gibi kamu açısından oluşan zararın giderilmesi amacına da hizmet etmektedir.

İdari para cezaları maktu veya nispi olabilir. Aynı zamanda idari para cezası, kanunda alt ve üst sınırı gösterilmek suretiyle de belirlenebilir. Bu durumda, idari para cezasının miktarı belirlenirken işlenen kabahatin haksızlık içeriği ile failin kusuru ve ekonomik durumu birlikte göz önünde bulundurulur. TTK’da öngörülen idari para cezalarının tamamı maktu nitelikte cezalardır. Bir başka deyişle, idari para cezalarının tutarı, anılan Kanunda sabit olarak belirlenmiştir.

TTK’da yer alan idari para cezalarına ilişkin öncelikle söz konusu Kanun hükümleri uygulanmakta, bu Kanunda hüküm bulunmayan hallerde ise genel kanun niteliğinde olan 5326 sayılı Kabahatler Kanunu hükümleri tatbik olunmaktadır.

3. TÜRK TİCARET KANUNUNDAKİ KABAHATLERİN 2025 YILINDA TATBİK OLUNACAK CEZA TUTARLARI

Kabahatler Kanununun 17/7. maddesinde; “İdari para cezaları her takvim yılı başından geçerli olmak üzere o yıl için 4.1.1961 tarihli ve 213 sayılı Vergi Usul Kanununun mükerrer 298 inci maddesi hükümleri uyarınca tespit ve ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanır. Bu suretle idari para cezasının hesabında bir Türk Lirasının küsuru dikkate alınmaz. Bu fıkra hükmü, nispi nitelikteki idarî para cezaları açısından uygulanmaz.” denilmektedir. Bu kapsamda, TTK’da yer alan idari para cezaları, Hazine ve Maliye Bakanlığınca her yıl için ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanmaktadır. Anılan Kanunun 01.07.2012 tarihinde yürürlüğe girdiği dikkate alındığında, TTK’daki idari para cezaları; 2013, 2014, 2015, 2016, 2017, 2018, 2019, 2020, 2021, 2022, 2023 ve 2024 yıllarında, bu yıllar için ilan olunan yeniden değerleme oranlarında (sırasıyla %3,93 - %10,11 - %5,58 - %3,83 - %14,47 - %23,73 - %22,58 - %9,11 - %36,20- %122,93 - %58,46)  artırılarak tatbik olunmuştur. Bu sefer, söz konusu idari para cezalarının 01.01.2025-31.12.2025 tarihleri arasında uygulanacak tutarlarının, 2024 yılı için geçerli olan ceza tutarı üzerinden, 574 sıra sayılı Tebliğ ile belirlenen oranda artırılması gerekmektedir. 

Önceki bölümde belirtildiği üzere, 2024 yılı için yeniden değerleme oranı Hazine ve Maliye Bakanlığınca %43,93 olarak ilan edilmiştir. Dolayısıyla, TTK’da yer alan maktu idari para cezalarının 2025 yılında uygulanacak tutarları, bir önceki yıl tutarları üzerinden bu oran kadar artırılarak hesaplanacaktır.

Yapılan açıklamalar çerçevesinde, TTK’daki idari para cezalarının 2025 yılı tutarları aşağıdaki gibidir:

	İdari Para Cezası Gerektiren Kabahat	TTK’nın İlgili Maddesi	Kanunda Yer Alan İdari Para Cezası Tutarı (TL)	01.01.2025 - 31.12.2025 Tarihleri Arasında Uygulanacak Ceza Tutarı (TL)
1	Ticaret sicili müdürünce verilen süre içinde tescil isteminde bulunulmaması veya tescilden kaçınma sebeplerinin bildirilmemesi	33/2	1.000	17.686
2	Ticaret siciline tescil ve kayıt için gerçeğe aykırı beyanda bulunulması	38/1	2.000	35.416
3	Ticaret unvanına ilişkin Kanunda öngörülen esaslara aykırı davranılması	51/2	2.000	35.416
4	Ticari defterlerin üçüncü kişi uzmanlara, makul bir süre içinde yapacakları incelemede işletmenin faaliyetleri ve finansal durumu hakkında fikir verebilecek şekilde tutulmaması	562/1-a	4.000	70.920
5	İşletme faaliyetlerinin oluşumu ve gelişmesinin ticari defterlerden izlenememesi	562/1-a	4.000	70.920
6	Tacirin, işletmesiyle ilgili olarak gönderilmiş bulunan her türlü belgenin kopyasını, yazılı, görsel veya elektronik ortamda saklamaması	562/1-b	4.000	70.920
7	Ticari defterlerin açılış ve/veya kapanış onaylarının yaptırılmaması	562/1-c	4.000	70.920
8	Ticari defterlerin TTK’nın 65. maddesine uygun olarak tutulmaması Defterlerin Türkçe tutulmaması Defterlerde, kısaltmaların, harflerin, rakamların ve sembollerin kullanılması halinde bunların anlamlarının açıkça belirtilmemesi Defterlere yazımların ve diğer gerekli kayıtların eksiksiz doğru, zamanında ve düzenli olarak yapılmaması Defterlere yapılan bir kaydın, önceki içeriği belirlenemeyecek şekilde çizilmesi ve değiştirilmesi Defterlerde, kayıt sırasında mı yoksa daha sonra mı yapıldığı anlaşılmayan değiştirmelerin yapılması	562/1-d	4.000	70.920
9	TTK’nın 66. maddesindeki usule aykırı olarak envanter çıkarılması	562/1-e	4.000	70.920
10	Saklanması zorunlu olan belgelerin, sadece görüntü veya başkaca bir veri taşıyıcısı aracılığıyla ibraz edilebildiği durumlarda bu belgelerin bastırılarak veya okunabilen kopyaları sunularak ibraz edilmemesi	562/1-f	4.000	70.920
11	Finansal tabloların, Kamu Gözetimi, Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu tarafından yayımlanan muhasebe standartlarına göre düzenlenmemesi	562/2	4.000	70.920
12	Anonim şirketlerde hamiline yazılı pay sahipleri ile sahip oldukları paya ilişkin bilgilerin Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirilmemesi	562/13-a	20.000	138.498

4. TÜRK TİCARET KANUNUNDAKİ İDARİ PARA CEZALARININ UYGULANMA ESASLARI

TTK’da öngörülen idari para cezalarının muhatabı tacirin kendisidir. Dolayısıyla kabahatin, örneğin bir anonim şirket şeklinde kurulan mahalli idare şirketince işlenmesi halinde bu ceza şirket tüzel kişiliği hakkında uygulanır. Ancak, idari para cezası mahalli idare şirketi tarafından ödenmekle birlikte, şirket bu cezadan dolayı yönetim kurulu üyelerine rücu edebilir. Rücuda bulunup bulunmayacağına karar verme yetkisi ise şirket genel kuruluna aittir.  

TTK’nın 562/14. maddesinde, anılan Kanun kapsamındaki idari para cezalarının, aksine hüküm bulunmayan hallerde, mahallin en büyük mülki amiri tarafından verileceği belirtilmiştir. Mahallin en büyük mülki amiri; illerde vali, ilçelerde ise kaymakamdır. Mahalli idare şirketleri hakkında idari para cezası uygulayacak makam şirket merkezinin bulunduğu yere göre belirlenir. Buna göre idari para cezası, işletmenin merkezi ilde ise valiler, ilçe sınırları içinde ise kaymakamlar tarafından verilir. 

Diğer taraftan, TTK’da öngörülen ve idari para cezası gerektiren kabahatlerin, idari yaptırım kararı verilinceye kadar birden çok işlenmesi halinde, idari para cezasının muhataplarına bir idari para cezası verilir ve ilgili hükme göre verilecek ceza iki kat artırılır. Ancak, bu kabahatin işlenmesi suretiyle bir menfaat temin edilmesi veya zarara sebebiyet verilmesi halinde verilecek idari para cezasının miktarı bu menfaat veya zararın üç katından az olamaz (TTK md. 562/15). Söz konusu hükümde geçen “verilecek ceza iki kat artırılır” ibaresine bağlı olarak ağırlaştırılmış para cezası tutarının hesaplanması şu şekilde yapılır. Temel ceza miktarı üzerine bu cezanın iki katının karşılığı olan tutar eklenir. Örneğin; 2024 yılı ile ilgili para cezası hesaplanırken, temel ceza tutarı 49.274 TL olan cezalarda bu tutara temel cezanın iki katı olan 98.548 TL ilave edilir ve ağırlaştırılmış idari para cezasının tutarı 147.822 TL olarak bulunur. Bu çerçevede, mahalli idare şirketlerince TTK’da düzenlenen kabahatlerin birden çok işlenmesi durumunda, mezkûr Kanunda öngörülen idari para cezası iki kat artırılarak tatbik olunur. İdari para cezalarının artırımlı uygulanmasında, cezanın verileceği tarih değil, kabahati oluşturan fiilin işlendiği tarih esas alınır.

Öte yandan, haklarında idari para cezası uygulanan mahalli idare şirketleri, kararın kendilerine tebliği tarihinden itibaren en geç 15 gün içinde sulh ceza hâkimliğine başvurabilir. Bu süre içinde başvurunun yapılmamış olması halinde ise idari para cezası kararı kesinleşir (Kabahatler Kanunu md. 27). Uygulanan para cezasının tutarı 15.000-TL ve üstünde olduğundan, sulh ceza hâkiminin kararına karşı da kararın öğrenildiği günden itibaren iki hafta içinde itirazda bulunabilir. İtiraz üzerine verilen kararlar kesindir. (5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu md. 272, Kabahatler Kanunu md. 28/10).

Bu arada, TTK’da yer alan kabahatlere ilişkin soruşturma zamanaşımı süresi genel itibariyle dört yıldır. Keza istisnalar dışında kabahatlerle ilgili soruşturma zamanaşımı süresi; 100.000 TL veya daha fazla idari para cezasını gerektiren kabahatlerde beş yıl, 50.000 TL veya daha fazla idari para cezasını gerektiren kabahatlerde dört yıl, 50.000 TL’den az idari para cezasını gerektiren kabahatlerde ise üç yıldır. Nispi idari para cezasını gerektiren kabahatlerde zamanaşımı süresi de sekiz yıldır. Soruşturma zamanaşımının dolması halinde kabahatten dolayı mahalli idare şirketi hakkında idari para cezasına karar verilemez. Zamanaşımı süresi, kabahate ilişkin tanımdaki fiilin işlenmesiyle veya neticenin gerçekleşmesiyle işlemeye başlar. Kabahati oluşturan fiilin aynı zamanda suç oluşturması halinde ise suça ilişkin dava zamanaşımı hükümleri uygulanır. Yerine getirme zamanaşımı süresi ise 50.000 TL veya daha fazla idari para cezasına karar verilmesi halinde yedi yıl, 20.000 TL veya daha fazla idari para cezasına karar verilmesi halinde 5 yıl, 10.000 TL veya daha fazla idari para cezasına karar verilmesi halinde 4 yıl, 10.000 TL’den az idari para cezasına karar verilmesi halinde üç yıldır. Yerine getirme zamanaşımının dolması halinde idari para cezasına ilişkin karar artık yerine getirilemez. Yerine getirme zamanaşımı süresi, kararın kesinleşmesinin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından itibaren işlemeye başlar (5326 sayılı Kanun md. 20-21).

Son olarak belirtelim ki, TTK’da düzenlenen kabahatlerin işlenmesinden dolayı idari para cezası vermeye yetkili kamu görevlisi, ilgilinin rıza göstermesi halinde bunun tahsilatını derhal kendisi gerçekleştirebilir. Diğer taraftan, idari para cezasını kanun yoluna başvurmadan önce (tebliğ tarihinden itibaren 15 gün içerisinde) ödeyen kişiden bunun dörtte üçü tahsil edilir. Peşin ödeme, kişinin bu karara karşı kanun yoluna başvurma hakkını etkilemez. Kişinin ekonomik durumunun müsait olmaması halinde idari para cezasının, ilk taksitinin peşin ödenmesi koşuluyla, bir yıl içinde ve dört eşit taksit halinde ödenmesine karar verilebilir. Taksitlerin zamanında ve tam olarak ödenmemesi halinde, idari para cezasının kalan kısmının tamamı tahsil edilir (Kabahatler Kanunu md. 17/3-4).

5. SONUÇ

Ticari hayatın anayasası niteliğinde olan ve mahalli idare şirketlerini de yakından ilgilendiren 6102 sayılı Türk Ticaret Kanununda bazı fiillerin yaptırımı idari para cezası olarak düzenlenmiştir. 5326 sayılı Kabahatler Kanunu gereğince, TTK’da maktu olarak belirlenen idari para cezaları, her takvim yılı başından geçerli olmak üzere bir önceki yıla ilişkin Hazine ve Maliye Bakanlığınca ilan edilen yeniden değerleme oranında artırılarak uygulanmaktadır. Anılan Bakanlıkça 2025 yılında uygulanacak yeniden değerleme oranı %43,93 olarak ilan edilmiştir.

Buna göre TTK’da miktarı 1.000 TL, 2.000 TL ve 4.000 TL şeklinde yer alan idari para cezaları, 01.01.2025-31.12.2025 tarihleri arasında sırasıyla 17.686 TL, 35.416 TL ve 70.920 TL olarak uygulanacaktır. Söz konusu cezalar, mahallin en büyük mülki amiri (illerde valiler, ilçelerde kaymakamlar) tarafından verilir. Belirtmek gerekir ki, anılan Kanunda tanımlanan kabahatlerden birinin idari yaptırım kararı verilinceye kadar birden çok işlenmesi halinde, mahalli idare şirketine bir idari para cezası verilir ve ilgili hükme göre verilecek ceza iki kat artırılır.

KAYNAKÇA

213 sayılı Vergi Usul Kanunu (10-12.01.1961 tarihli ve 10703-10705 sayılı R.G.’ler).

5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (17.12.2004 tarihli ve 25673 sayılı R.G.)

5326 sayılı Kabahatler Kanunu (31.03.2005 tarihli ve 25772 sayılı mükerrer R.G.).

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (14.02.2011 tarihli ve 27846 sayılı R.G.).

Anayasa Mahkemesinin 01.11.2017 tarihli ve E.2017/142, K.2017/150 sayılı kararı. 

Erdinç, Burcu, İdari Yaptırımların Kavramsal Çerçevesi ve Cezai Yaptırımlarla Karşılaştırılması, Ankara Barosu Dergisi, 2012/2.

Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Sıra No:574) (27.11.2024 tarihli ve 32735 sayılı R.G.).

http://www.tdk.gov.tr