Mahalli İdare Şirketlerinde Yönetim Kurulu Üyelerinin/Müdürlerin Görevden Alınabilme Esasları

Mahalli idareler (belediyeler ve il özel idareleri) kendilerine verilen görev ve hizmet alanlarında, ilgili mevzuatta belirtilen usullere göre şirket kurabilmektedir. Bu şirketler, kanunlarda öngörülen istisnalar dışında 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümlerine tabidir ve tür itibariyle “anonim şirket” veya “limited şirket” şeklinde kurulurlar. Mahalli idare şirketlerinin kanuni organları ise genel kurul ve yönetim organıdır. Yönetim organı, anonim şirket şeklinde kurulan mahalli idare şirketlerinde yönetim kurulu, limited şirket şeklinde kurulan mahalli idare şirketlerinde ise müdür, birden fazla müdür varsa müdürler kuruludur. İdare ve temsil organı olan yönetim organı, kanun ve esas sözleşme uyarınca genel kurulun yetkisinde bırakılmış bulunanlar dışında, şirketin işletme konusunun gerçekleştirilmesi için gerekli olan her çeşit iş ve işlemler hakkında karar almaya yetkilidir.

Anonim şirketlerde yönetim kurulu, en çok üç yıl süreyle görev yapmak üzere seçilir ve esas sözleşmede aksine hüküm yoksa aynı kişi yeniden seçilebilir. Limited şirketlerde müdürlerin görev süresine ilişkin TTK’da bir sınırlama bulunmamaktadır; dolayısıyla bu şirketlerde müdürler istenilen sürede atanabilir. Yönetim organı üyelerinin, belli bir süre için seçilmiş ve görev süreleri dolmamış olsa dahi her zaman görevden alınması mümkündür. 

İşte bu çalışmada, mahalli idare şirketlerinde yönetim kurulu üyelerinin/müdürlerin görevden alınabilme esasları tüm yönleriyle ele alınmış ve değerlendirilmiştir. 

2. YÖNETİM ORGANI ÜYELERİNİN GÖREVDEN ALINMASI

2.1. Genel Olarak

Mahalli idare şirketlerinde ilk yönetim organı üyeleri esas sözleşmeyle atanır; daha sonraki süreçte ise genel kurul tarafından seçilir. Genel kurulun yönetim organı üyelerini seçme ve görevden alma yetkisi devredilemez niteliktedir (TTK md. 408/1-b, 616/1-b). Dolayısıyla, anılan yetki, yönetim organına veya oluşturulacak komisyon ya da komiteye veya belediye başkanı/vali, belediye/il encümeni yahut belediye/il genel meclisine devredilemez. 

Ancak, mahalli idare şirketinin yönetim organında kim ya da kimlerin görev yapacağı, uygulamada genellikle belediye başkanı/vali tarafından belirlenmektedir. Bu durum esasen mahalli idare şirketlerinin konumuna aykırılık oluşturmaz. Zira 5393 sayılı Belediye Kanununa göre belediye başkanı, 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununa göre de vali, belediye/il özel idaresinin başı ve belediye/il özel idaresinin tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Dolayısıyla, mahalli idare şirketinin yönetim organında kimlerin görev alacağının belediye başkanı/vali tarafından belirlenmesi işin doğası gereğidir. Lakin belediye başkanı/vali tarafından şifahi veya yazılı olarak böyle bir belirleme yapılmış olsa dahi, TTK hükümleri kapsamında yönetim organı üyelerini seçme ve görevden alma yetkisi genel kurula aittir. Bu bağlamda, belediye başkanı/vali, yönetim organı üyeliği için belli kişileri işaret etse de, usul bakımından yönetim organı üyelerinin genel kurul kararıyla görevden alınması ve/veya seçilmesi gerekmektedir. 

Bu arada, genel kurul yönetim organı üyelerinin tamamını görevden alabileceği gibi bu üyelerden bir ya da birkaçını da görevden alabilir. Peki, bir mahalli idare şirketinin yönetim organında görev yapanlardan birinin veya tamamının değiştirilmesi gerektiğinde nasıl bir yol izlenmesi gerekir? 

Konuya geçmeden önce belirtmek gerekir ki, yönetim organı üyeliğini sona erdiren sebeplerden biri de istifadır. Tek taraflı bir işlem olan istifa ile yönetim organı üyeleri her zaman görevinden ayrılabilir. Bu çerçevede, yönetim organında görev yapmak istemeyen ya da görev yapması arzulanmayan kişilerin, görevlerinden her daim istifa etmesi mümkündür. Ancak, istifanın bir yöntem olarak uygulanamadığı hallerde ilgili üye, genel kuruldan tarafından azledilebilir. İstifa eden veya genel kurulca görevden alınan üyelerin yerine yeni üyelerin seçimi ise genel kurul kararıyla olur. 

2.2. Anonim Şirket Şeklinde Kurulan Mahalli İdare Şirketlerinde Yönetim Kurulu Üyelerinin Görevden Alınması

Anonim şirket yönetim kurulu üyelerinin görevden alınmasına ilişkin usul ve esaslar TTK’nın 364. maddesinde düzenlenmiş olup, bahsi geçen hükümde yönetim kurulu üyelerinin görev süreleri dolmadan görevden alınabilmesine imkan sağlanmıştır. Nitekim söz konusu maddede; “Yönetim kurulu üyeleri, esas sözleşmeyle atanmış olsalar dahi, gündemde ilgili bir maddenin bulunması veya gündemde madde bulunmasa bile haklı bir sebebin varlığı hâlinde, genel kurul kararıyla her zaman görevden alınabilirler. Yönetim kurulu üyesi olan tüzel kişi, kendi adına tescil edilmiş bulunan kişiyi her an değiştirebilir. 334. madde hükmü ve görevden alınan üyenin tazminat hakkı saklıdır.” denilmektedir. Zikredilen hükümde, yönetim kurulu üyelerinin azli için iki yöntem öngörülmüştür. Bunlar; görevden alma hususunun genel kurulun gündeminde yer alması ile genel kurul gündeminde bulunmasa bile haklı bir sebebin varlığıdır. 

Anonim şirket şeklinde kurulan mahalli idare şirketlerinde genel kurul gündemi, genel kurulu toplantıya çağıranlar tarafından belirlenir (TTK md. 413/1). Genel kurulu toplantıya çağırmaya yetkili olanlar ise yönetim kurulu, tasfiye memurları, her bir pay sahibi ve azlıktır. Çağrıya ilişkin usul ve esaslar TTK’nın 410-412. maddelerinde detaylı bir şekilde açıklanmıştır. Ayrıca, bütün payların sahiplerinin veya temsilcilerinin hazır olması ve içlerinden birinin itirazda bulunmaması suretiyle yapılan çağrısız genel kurullarda gündeme oybirliği ile madde eklenmesi mümkündür. Bu kurala ilişkin aksine esas sözleşme hükümleri ise geçersizdir. Bu kapsamda, genel kurulu toplantıya çağıranlar, “yönetim kurulu üyelerinin tamamının veya bir kısmının görevden alınmasına” ilişkin bir maddeyi gündeme koyabilir. Çağrısız yapılan genel kurul toplantısında ise aynı hususun gündeme alınması genel kuruldan talep edilebilir. Genel kurulun bu talebinin oybirliği ile kabul edilmesi halinde ise talep gündeme alınır.

Bununla birlikte, genel kurul gündeminde yer almasa bile yönetim kurulu üyelerinin yine de görevden alınması mümkündür. Zira TTK md. 364/1’de gündemde madde bulunmasa bile haklı bir sebebin varlığı halinde genel kurul kararıyla yönetim kurulu üyelerinin her zaman görevden alınabileceği ifade edilmiştir. Bunun yanında, aynı Kanunun TTK’nın 413. maddesinde, gündemde bulunmayan konuların genel kurulda müzakere edilemeyeceği ve karara bağlanamayacağı, kanuni istisnaların saklı olduğu, yönetim kurulu üyelerinin görevden alınmalarının ve yenilerinin seçiminin yılsonu finansal tablolarının müzakeresi maddesiyle ilgili sayıldığı hükme bağlanmıştır. Bu düzenleme gereğince, gündeme bağlılık ilkesinin kanuni istisnalarından birini yönetim kurulu üyelerinin görevden alınabilmesi oluşturmaktadır. 

Dolayısıyla, gündemde yer almasa bile haklı bir sebebin varlığı halinde genel kurul yönetim kurulu üyelerini her zaman görevden alabilir. Öte yandan, nelerin haklı sebep olabileceğine ilişkin madde gerekçesinde bazı örneklere yer verilmiştir. Buna göre, yolsuzluk, yetersizlik, bağlılık yükümünün ihlali, birçok şirkette üyelik sebebiyle görevin ifasında güçlük, geçimsizlik ve nüfuzun kötüye kullanılması gibi durumlar haklı sebep olabilir.

2.3. Limited Şirket Şeklinde Kurulan Mahalli İdare Şirketlerinde Müdürlerin Görevden Alınması

Limited şirketlerde müdürlerin görevden alınabilmesine dair TTK’nın 630/1. maddesinde “Genel kurul, müdürü veya müdürleri görevden alabilir, yönetim hakkını ve temsil yetkisini sınırlayabilir.” denilmektedir. Söz konusu hüküm çerçevesinde, limited şirket müdürleri, genel kurul tarafından şirket ortağı olup olmadıklarına veya nasıl atandıklarına (şirket sözleşmesi ya da genel kurul kararı ile) bakılmaksızın her zaman görevden alınabilir (azledilebilir). 

Genel kurul müdürleri görevden alırken, kararını haklı bir sebebe dayandırması gerekmez. Zira Kanun, bu hususta herhangi bir şart öngörmemiştir. Peki, müdürlerin görevden alınması konusunun genel kurulda görüşülebilmesi için bu durumun gündemde bulunması gerekli midir? TTK’nın 617/3. maddesinde yapılan atıf dolayısıyla anonim şirket genel kurullarına dair “toplantı gündemi”ne ilişkin 413. madde hükmü limited şirketler hakkında da uygulanır. Dolayısıyla, genel kurul toplantı gündeminde limited şirket müdürü/müdürlerinin görevden alınmasına ilişkin bir madde bulunmasa bile genel kurul müdürleri görevden alabilir. Diğer taraftan, çağrısız toplanan genel kurulun gündeminde müdürlerin görevden alınmasına ilişkin bir madde bulunmasa dahi tüm ortakların oybirliği ile gündeme görevden almaya dair madde eklemesi mümkündür (TTK md. 617/3, 416/2). 

Genel kurulun görevden almasının yanında her ortak, haklı sebeplerin varlığında, müdürlerin yönetim hakkının ve temsil yetkilerinin kaldırılmasını veya sınırlandırılmasını mahkemeden isteyebilir. Müdürlerin, özen ve bağlılık yükümü ile diğer kanunlardan ve şirket sözleşmesinden doğan yükümlülüklerini ağır bir şekilde ihlal etmesi veya şirketin iyi yönetimi için gerekli yeteneği kaybetmesi haklı sebep olarak kabul olunur (TTK md. 630).

Genel kurulda müdürlerin görevden alınmasına ilişkin karar, TTK’nın 620. maddesinde öngörülen nisapla alınabilir. Buna göre; şirket sözleşmesinde aksi öngörülmemişse, görevden almaya dair karar, toplantıda temsil edilen oyların salt çoğunluğu ile alınır. Şirket sözleşmesinde bu nisabın ağırlaştırılması ya da hafifletilmesi mümkündür. 

2.4.  Genel Kurulun Karar Alması

Genel kurulun, yönetim organı üyelerinde değişikliğe gidebilmesi için TTK’da belirtilen esaslar çerçevesinde toplanması gerekir. Mahalli idare şirketlerinde genel kurul, olağan ve olağanüstü toplanır. Olağan toplantı her faaliyet dönemi sonundan itibaren üç ay içinde (faaliyet dönemi takvim yılı olan mahalli idare şirketlerinde Mart ayının sonuna kadar) yapılır. Gerektiği takdirde genel kurul, olağanüstü olarak da toplantıya çağrılır. 

İfade etmek gerekir ki, tek ortaklı mahalli idare şirketlerinde genel kurulun toplanması ve karar alması, diğer şirketlere nazaran oldukça kolaydır. Zira tek ortaklı mahalli idare şirketlerinde bu ortak genel kurulun tüm yetkilerine sahiptir. Mahalli idare tüzel kişiliği şirketin tüm paylarını tek başına sahipse, bu payları temsil etmek üzere mahalli idare tarafından görevlendirilen gerçek kişi, genel kurul sıfatıyla yönetim organı üyelerini görevden alabilir ve bunların yerine yenilerini seçebilir. Ancak, kararların geçerlilik kazanabilmesi için yazılı olması şarttır (TTK md. 408/3, 616/3). 

Yeri gelmişken belirtelim ki, belediyelerin ortağı olduğu şirketlerin genel kurullarında belediye paylarını temsil edecek gerçek kişi uygulamada belediye başkanı tarafından belirlenmekte iken, Ticaret Bakanlığı tarafından tüm ticaret sicili müdürlüklerine gönderilen 15 Mayıs 2019 tarihli Genelgenin ekinde yer alan Çevre ve Şehircilik Bakanlığı Yerel Yönetimler Genel Müdürlüğünün yazısında, “belediyelerin ortağı olduğu mahalli idare şirketlerinin genel kurulunda belediyeyi temsil edecek kişinin belediye meclisi kararıyla belirlenmesi gerektiği” ifade edilmiştir. Söz konusu Genelgeyle ilgili kamuoyunda tartışmalar devam etmekle birlikte, bahsi geçen Genelge idari yargı tarafından iptal edilmedikçe veya anılan Bakanlıkça değiştirilmedikçe uygulanmanın bu şekilde yapılması gerekmektedir. 

Öyleyse, bir mahalli idare şirketinde yönetim organı üyelerinin değiştirilmesi isteniyorsa, mevcut üyeler istifa etmiş olsalar dahi, istifa etmeyenleri görevden almak ve boşalan üyeliklere seçim yapmak için genel kurulun toplanması gerekir. Ancak, bir önceki bölümde açıklandığı üzere tek ortaklı ve az ortaklı mahalli idare şirketlerinde toplantıdan kasıt, esasen genel kurul kararıdır. Dolayısıyla, örneğin tek ortaklı bir mahalli idare şirketinde, mahalli idarenin sahip olduğu payları temsil etmek üzere görevlendirilen gerçek kişi, aldığı kararları imzaladığında şirketin genel kurul toplantısı da yapılmış olacak ve bu şekilde yönetim organı üyelerinin görevden alınması ve/veya yeni atamaların yapılması mümkün olabilecektir. 

Diğer taraftan TTK’da, genel kurul toplantısında yapılan görüşmeleri ve alınan kararları belgelendirmek, ortaya çıkabilecek şüphe ve tereddütleri gidermek amacıyla bir tutanak düzenlenmesi öngörülmüştür. Genel kurul toplantı tutanağı, ortakları veya temsilcilerini, bunların sahip oldukları payları, gruplarını, sayılarını, itibari değerlerini, genel kurulda sorulan soruları, verilen cevapları, alınan kararları, her karar için kullanılan olumlu ve olumsuz oyların sayılarını içerir. Tutanak, toplantı başkanlığı ve katılmışsa Ticaret Bakanlığı temsilcisi tarafından imzalanır; aksi hâlde geçersizdir. Mezkûr tutanak, Ticaret Bakanlığı tarafından yayımlanan Yönetmeliğe uygun olarak tanzim edilir.

2.5. Toplantı Tutanağının Ticaret Siciline Verilmesi ile Kararın Tescil ve İlanı

Genel kurul toplantı tutanağının noterce onaylanmış bir sureti derhâl ticaret sicili müdürlüğüne verilir. Bu yükümlülük, yönetim organı tarafından yerine getirilir. Ancak, tutanakta yer alan tüm kararların tescil ve ilanı zorunlu değildir. Tutanaktaki kararlardan sadece tescil ve ilana tabi olan hususlar ticaret siciline tescil ve ilan ettirilir. Bu çerçevede, şirket yönetim organı üyelerinin isimleri/unvanları ile bunlarının yetkilerinin tescil ve ilanı zorunlu olduğundan, görevden alınan ve yeni seçilen yönetim organı üyeleri de ticaret siciline tescil ve ilan olunur. 

2.6. Yeni Yönetim Organı Üyeleri Adına İmza Beyannamesinin Çıkarılması

Yeni seçilen yönetim organı, kendi arasında görev dağılımı yapar ve şirketin ne şekilde temsil edileceğini belirler. Bunun için yönetim organı bir karar alır ve söz konusu kararın noter onaylı bir suretini tescil ve ilan edilmek üzere ticaret siciline verir (TTK md. 373, 629/1). Bahsi geçen karar ancak tescil ve ilandan sonra üçüncü kişiler hakkında hüküm ifade eder.

2.7. Görevden Alınan Yönetim Organı Üyelerinin Tazminat Hakkı

TTK’nın 364. maddesinin ikinci fıkrasında, “ (…) görevden alınan üyenin tazminat hakkı saklıdır.” ve limited şirketler bakımından da aynı Kanunun 630. maddesinin dördüncü fırkasında, “Görevden alınan yöneticinin tazminat hakları saklıdır.” hükümlerine yer verilmiştir. Zikredilen düzenlemelerle, görevden alınan anonim şirket yönetim kurulu üyeleri ve limited şirket müdürlerinin tazminat talep etme hakkı, kanuni bir hak haline getirilmiştir. Görevden alınan yönetim organı üyesi ile şirket arasında yazılı bir sözleşme olmasa bile üye tazminat hakkını haizdir.

Mahalli idare şirketlerinde yönetim organı üyelerinin tazminat isteme hakkının temelinde, şirket ile üyeler arasındaki ilişki bulunmaktadır. Anonim ve limited şirketler ile yönetim organı üyeleri arasındaki hukuki ilişkinin niteliği vekâlet sözleşmesidir. Bu doğrultuda, görevden alınan yönetim organı üyelerinin tazminat hakkının tatbikinde, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanununun (TBK) vekâlet sözleşmesini düzenleyen 502 ilâ 514. maddeleri uygulanır.

Diğer taraftan, yönetim organı üyelerinin tazminat isteyebilmesi için görevin kendiliğinden ve iradi olarak değil, genel kurulca görevden alınmak suretiyle sona ermesi gerekir. TTK’nın 364/2 ve 630/4. maddelerinde geçen “görevden alınan” ibaresi de bu hususu teyit etmektedir. O halde, mahalli idare şirketlerinde yönetim organı üyeleri ancak genel kurul tarafından görevden alındıkları takdirde tazminat isteme hakkını haiz olmaktadır. İstifa veya ehliyetin kısıtlanması yahut kanuni ve sözleşme şartlarının kaybedilmesi nedeniyle yönetim organı üyeliğinin kendiliğinden sona erdiği hallerde doğal olarak bunlar ve mirasçıları açısından tazminat isteme hakkı doğmaz. Aynı şekilde, yönetim organı üyelerinin haklı bir sebebe dayanılarak mahkeme tarafından azledilmeleri halinde de tazminat istenemez. 

3. SONUÇ 

Mahalli idare şirketleri, yönetim organı tarafından yönetilir ve temsil olunur. Bu şirketlerde, kuruluşta esas sözleşmeyle atanmış ve daha sonra da genel kurul tarafından seçilmiş, bir veya daha fazla gerçek ya da tüzel kişiden oluşan bir yönetim organı bulunur. 

Yönetim organı üyelerini seçme ve görevden alma yetkisi münhasıran şirket genel kuruluna aittir. Söz konusu yetki, mahalli idarenin organları da dâhil olmak üzere başka bir organ ya da kişi tarafından kullanılamaz. Bu kapsamda, genel kurul kararıyla yönetim organı üyeleri her zaman görevden alınabilir ve yerlerine yenisi seçilebilir. O halde, asli görevleri dışında mahalli idare şirketlerinde yönetim kurulu üyesi/müdür olarak görev yapan belediye başkanı/vali, belediye/il genel encümeni ve meclis üyeleri ile mahalli idare personelinin, belli bir süreye bağlı olmaksızın şirket organlarındaki görevlerinden alınması mümkündür. 

Genel kurulun yönetim organı üyeleriyle ilgili kararı ‘genel kurul toplantı tutanağı’ şeklinde alınır ve bu tutanakla temsil yetkisinin kullanılmasına ilişkin yönetim organı kararının noter onaylı bir örneği ticaret siciline verilerek tescil ve ilan ettirilir. Süresi dolmadan görevden alınan yönetim kurulu üyeleri dilerse tazminat talebinde bulunmak için mahkemeye başvurabilir.

KAYNAKÇA 

5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanunu (04.03.2005 tarihli ve 25745 sayılı R.G.).

5393 sayılı Belediye Kanunu (13.07.2005 tarihli ve 25874).

6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (04.02.2011 tarihli ve 27836 sayılı R.G.).

6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (14.02.2011 tarihli ve 27846 sayılı R.G.).

Anonim Şirketlerin Genel Kurul Toplantılarının Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (28.11.2012 tarihli ve 28481 sayılı R.G). 

Ticaret Bakanlığının 15 Mayıs 2019 tarihli Genelgesi

Mustafa YAVUZ

Gümrük ve Ticaret Uzmanı